تأثیرِ حکمت‌های نهج‌البلاغه بر ادبیات فارسی با محوریّت حکمت یکصد و سی و نهم، به استناد آیاتِ قرآن

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد علوم و تحقیقات تهران، ایران.

2 استاد گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه تهران، ایران (نویسنده مسئول).

3 دانشیار گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد علوم تحقیقات تهران، ایران.

چکیده

نهج‌البلاغه پس از قرآن، در بین متون اسلامی در عالی‌ترین درجه بلاغت، جزالت و اتقان و صحّت قرار دارد و شاید علمای اسلامی به اتّکایِ حدیثِ نبویِ «عَلیٌ مَعَ الْحَقِ و الْحَقُّ مَعَ عَلِی علیه السلام» نهج‌البلاغه را برادر قرآن گفته‌اند، نهج‌البلاغه یا «أَخ  ٱلقُران» معتبرترین منبعِ دینی بعد از قرآن است، که با قرآن کمالِ بستگی و ارتباط را دارد. نهج‌البلاغه در کنار قرآن مجید، بسیاری از مطالبِ کتابِ آسمانی را شرح و بسط داده است. نوشتار پیش رو به تأثیر حکمت‌های نهج‌البلاغه در ادبیات فارسی با محوریت حکمت 139 پرداخته است و در حد بضاعت سعی شده تا به پرسش‌های زیر پاسخی درخور داده شود، منشأ حکمت‌های نهج‌البلاغه، قرآن کریم است؟ گستره‌ی تأثیر حکمت‌های نهج‌البلاغه بر پهنه ادبیات فارسی تا چه میزانی است؟ بدیهی است آثار ادبیاتِ فارسی به صورت‌های مختلف از منبعِ وحی و به تبعِ آن از کلام امیرالمؤمنین علیه السلام، متأثّر بوده‌اند، این تحقیق در پیِ یافتنِ ریشه قرآنیِ حکمت‌ها و تأثیر معانی بلند آنها در ادبیات فارسی است. 
در این مقاله، حکمت یکصدوسی و نهم از حکمت‌هایِ نهج‌البلاغه با توجّه به معنی لغات، مورد تعمّق و بازنگری قرار گرفته و به منابع قرآنی این حکمت و تأثیر آن در ادبیات فارسی پرداخته شده است. علما بر این عقیده‌اند که نهج‌البلاغه تفسیر قرآن است، موضوع این نوشتار، یافتنِ سرچشمه‌های الهی سخنان امیرالمؤمنین علیه السلام، و نشان دادن بازتاب آن در آثار ادبیِ ایران است.

کلیدواژه‌ها


  1. قرآن کریم

    . نهج‌البلاغه، 1379ش، ترجمه: محمد دشتی، قم: مؤسسه انتشارات علامّه.

    . نهج‌البلاغه، 1376ش، ترجمه:عبدالحمید آیتی، تهران:انتشارات بنیاد نهج‌البلاغه.

    . نهج‌البلاغه، 1393ش، ترجمه: محمدتقی جعفری، تهران: دفتر نشر فرهنگ اسلامی.

    . نهج‌البلاغه، 1379 ش، ترجمه: مصطفی زمانی، قم: انتشارات فاطمه الزهرا علیها السلام.

    . نهج‌البلاغه، 1394 ش، ترجمه: سیّدجعفر شهیدی، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.

    . نهج‌البلاغه ، 1379 ش، ترجمه: سید علینقی فیض‌الاسلام، تهران: انتشارات فیض‌الاسلام.

    1. ابن ابی الحدید ، عبد الحمید بن هبة الله، 1388ش، شرح نهج البلاغه، ترجمه غلامرضا لایقی، تهران: نشر کتاب نیستان .
    2. انصاری، خواجه‌عبدالله ، 1369ش، مناجات نامه، عباس اخوین، تهران: انتشارات نگار.
    3. حافظ، 1378ش، دیوان، نسخه: محمد قزوینی، قاسم غنی، تهران: نشر دوران.
    4. حالت، ابوالقاسم، 1387ش، کلمات قصار علی علیه السلام، تهران: چاپ گلشن.
    5. خیّام، عُمَر بن ابراهیم، 1390ش، رباعیات، علّامه دهخدا، تهران: نشر کتاب آبان.
    6. درخشان، مهدی، 1367ش، اشعار حکیم کسایی مروزی، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
    7. راثی، محسن، 1383ش، تأثیر نهج‌البلاغه و کلام امیرالمؤمنین علیه السلام در شعر فارسی، تهران: انتشارات امیرکبیر.
    8. رودکی، جعفر بن محمد، 1398ش، دیوان، نفیسی، سعید، تهران: نشر گویا.
    9. سعدی، مُصلِح بن عبدالله ، 1367ش، کلیات، تهران: نشر محمّد.
    10. سعدی، مُصلِح بن عبدالله، 1368ش، بوستان، تصحیح: دکتر غلامحسین یوسفی، تهران: انتشارات خوارزمی.
    11. شبستری، شیخ محمود، 1344ش، کنزالحقایق، تهران: شرکت سهامی اُفست.
    12. شبستری، شیخ محمود، 1395ش، گلشن راز، تهران: انتشارات اهورا.
    13. شعار، جعفر ، 1368ش، گزیده اشعار کسایی مروزی، تهران: چاپ و نشر بنیاد.
    14. شعار، جعفر؛ انوری، حسن ، 1367ش، گزیده اشعار رودکی، تهران: انتشارات امیرکبیر.
    15. شیدا، یحیی، 1363ش، برگزیده دیوان استاد شهریار تبریز،بی جا: انتشارات تلاش.
    16. صائب تبریزی، میرزا محمّد علی، 1383ش، دیوان، تهران: انتشارات نگاه.
    17. عطّار نیشابوری، 1386ش، دیوان، نفیسی، سعید، تهران: انتشارات کتاب آبان.
    18. عطّار نیشابوری، بیان‌الارشاد، نسخه خطی، 28810-95، کتابخانه ملی ایران.
    19. فردوسی، ابوالقاسم، 1369ش، شاهنامه، تهران: شرکت سهامی کتاب‌های جیبی.
    20. فردوسی، ابوالقاسم، 1376ش، شاهنامه، به کوشش: سعید حمیدیان‌، تهران: نشر قطره.
    21. فیض کاشانی، ملا محمدمحسن، 1396ش، کلیات اشعار، به کوشش:محمّد پیمان، تهران: انتشارات سنایی.
    22. قبادیانی بلخی، ناصرخسرو، 1378ش، دیوان، تهران: انتشارات سیمایِ دانش.
    23. قرائتی، محسن، 1384ش، تفسیر نور، تهران: مرکز فرهنگی درس‌هایی از قرآن.
    24. کمره‌ای، میرزا خلیل، 1277ش، دایره المعارف علوی، تهران:نسخه کتابخانه ملی، (بی‌نا).
    25. محتشم کاشانی، علی بن احمد ، 1387ش، دیوان، تهران: انتشارات نگاه.
    26. محتشم کاشانی، علی بن احمد، 1370ش، دیوان، به کوشش: حسن سادات ناصری، مهرعلی گرگانی، تهران: انتشارات سنایی.
    27. محقّق، مهدی، 1390ش، تحلیل اشعار ناصرخسرو، تهران: دانشگاه تهران
    28. مصطفوی، سیّدجواد، 1386ش، رابطه نهج‌البلاغه با قرآن، تهران: انتشارات بنیاد نهج‌البلاغه.
    29. معادیخواه، عبدالمجید ، 1374ش، خورشید بی‌غروب نهج‌البلاغه: تهران نشر ذرّه
    30. مکارم شیرازی، ناصر، 1393ش، پیام امام امیرالمؤمنین علیه السلام، شرح تازه و جامعی بر نهج‌البلاغه، قم: انتشارات امام علی‌بن ابی‌طالب علیه السلام.
    31. مولوی بلخی، جلال‌الدین محمّد، 1363ش، کلیات شمس، به کوشش:بدیع‌الزمان فروزان فر، تهران: انتشارات امیرکبیر.
    32. مولوی بلخی، جلال‌الدین محمد،1390ش، مثنوی معنوی، احمد خاتمی، تهران: مرکز نشر دانشگاهی.
    33. هجویری غزنوی، علی بن عثمان، 1378ش، کشف‌المحجوب، تصحیح:و، ژکوفسکی، تهران: کتابخانه طهوری.
    34. وطواط، رشیدالدین ، 1386ش، مطلوب کل طالب من کلام امیرالمومنین علی‌بن‌ابی‌طالب علیه السلام، تصحیح: محمود عابدی، تهران: بنیاد نهج‌البلاغه.