تحلیل رهبری اخلاق‌مدارانه امام علی علیه السلام در دوران پیش از حکومت با تأکید بر نهج‌البلاغه

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

استادیار و عضو هیأت علمی گروه علوم قرآن و حدیث، دانشگاه حضرت معصومه سلام الله علیها قم، ایران.

چکیده

از نظریات نوپدید در دهه‌های پایانی قرن بیستم میلادی نظریه «رهبری اخلاقی» است که در ادبیات مدیریت به طور جدی بدان پرداخته شده است. دانشمندان علم مدیریت معتقدند در کنار اهمیت وضع و تدوین قوانین اخلاق‌مدارانه برای جامعه، ظهور رفتارهای اخلاق‌مدارانه از جانب رهبر و یا شخصیت‌هایِ در رأس حکومت در مناسبات فردی و اجتماعی و انتقال این هنجارها به آحاد جامعه از طرق مختلف، نقش اصلی را‌ در تحقق اخلاق اجتماعی ایفا می‌کند. امام‌علی علیه السلام در قامت شخصیتی برجسته در قدرت و حکومت اسلامیِ پس از پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم می‌کوشد با تأکید بر تقدّم اخلاق بر هر مقوله‌ای نشان دهد آموزه‌های اخلاق‌مدارانه چه در حکومت و غیرآن تفاوتی ندارد. رهبری اخلاق‌مدار می‌کوشد ابتدا با اصول اخلاقی مناسب، برای حفظ دین و اخلاق از بروز جنگ پیشگیری نماید و سپس نشان دهد‌که انسانیت برمحور اخلاق‌ بر مدّعی دیندار بی‌اخلاق ترجیح و برتری دارد. یافته‌های این پژوهش‌که با رویکردی توصیفی و تحلیلی صورت پذیرفته، نشان می‌دهد‌که درسیره امام‌علی علیه السلام اخلاق‌محوری اصالت دارد و او در تقابل با مخالفانش کوچک-ترین مسائل اخلاقی را‌ فدا نکرده ‌است.

کلیدواژه‌ها


  1. .قرآن­کریم.

    . نهج‌البلاغه، 1407ق، شریف رضی، سیدمحمدبن‌حسین، تحقیق:صبحی‌صالح، قم: مؤسسه‌ دارالهجرة.

    1. ابن ­سعد، محمد، 1414ق،الطبقات الکبرى، تحقیق:محمدبن ­صامل ­السلمى، طائف: مکتبةالصدیق.
    2. ابن‌عبدالبر،یوسف­ بن ­عبدالله­، 1412ق،الإستیعاب،تحقیق:على ­محمدالبجاوى، بیروت:دارالجیل.
    3. ­ابن ­أبی ­الحدید، عبدالحمید­بن ­هبةالله،1378ق،شرح ­نهج­ البلاغه، تحقیق:محمّدابوالفضل  ­ابراهیم، مصر: داراحیاءالکتب العربیة.
    4. ابن ­اثیر، عزّالدین­ ا­بوالحسن، 1409ق، أسدالغابة فى ­معرفة الصحابة، بیروت: دارالفکر.
    5.  1385ق، الکامل ­فی ­التاریخ، بیروت: دارصادر.
    6. ابن ­أعثم ­کوفی، ابومحمد، 1411ق،الفتوح، تحقیق:علی ­شیری، بیروت:دارالأضواء.
    7. ابن‌جوزى، ابوالفرج‌عبدالرحمن‌بن‌على‏، 1412ق، المنتظم، بیروت: دارالکتب ­العلمیة.
    8. ابن‌حنبل،احمدبن‌محمد، 1403ق، فضائل ­الصحابة، بیروت: مؤسسةالرسالة.
    9. ، 1368ق، المسند، بیروت: دارصادر.
    10. ابن ­خلدون، عبدالرحمن ­بن ­محمد،1390ش، مقدمه ­ابن ­خلدون، ترجمه:محمدپروین­ گنابادی، تهران:بی­نا.
    11.  1408 ق، تاریخ ­ابن ­خلدون، تحقیق: خلیل­ شحادة، بیروت: دارالفکر.
    12. ابن‌کثیردمشقی، أبوالفداءاسماعیل، 1422ق، البدایة و النهایة، بیروت: دارالمعرفة.
    13. ابن‌منظور، محمدبن‌مکرم، 1414ق، لسان‌العرب، بیروت: دارالفکرـ دارصادر.
    14. امینی، عبدالحسین، 1387ق، الغدیر فی­ الکتاب­ و السنة و الادب، بیروت: دارالکتاب ­العربی.
    15. اندلسی، ابن‌عبدربه، 1404ق، العقدالفرید، بیروت: دارالکتب العلمیة.‏
    16. بحرانی، میثم‌بن‌علی‌بن­ میثم، 1362ش، شرح ­نهج­ البلاغه، طهران: دفترنشرالکتاب.
    17. بلاذرى‏، أحمدبن­ یحی ى­ب ن­جابر، 1397ق، أنساب ­الأشراف، تحقیق: محمدباقر محمودی، بیروت: دارالتعارف.
    18. تمیمی، أحمدبن ­علی،بی‌تا، مسند أبی ­یعلى، تحقیق: حسین ­سلیم­ أسد، بیروت: دارالمأمون.
    19. جوهرى­، احمدبن­ عبدالعزیز،بی‌تا،السقیفة و فدک‏، طهران:مکتبة نینوى ‌الحدیثة.
    20. دینوری، أبومحمدعبدالله‌بن‌مسلم‌بن‌قتیبة،1410ق، الإمامة و السیاسة، بیروت: دارالأضواء.
    21. 1992م، المعارف، القاهرة:الهیئةالمصریة.
    22. دینورى، ابوحنیفه احمدبن ­داود، 1368ش، الأخبارالطّوال، تحقیق: عبدالمنعم­ عامر، قم: انتشارات الشریف الرضی.
    23. رازى، احمدبن محمد­مسکویه، 1379ش، تجارب­الأمم، تحقیق:ابوالقاسم ­امامى، تهران: انتشارات سروش.
    24. رازی، أبومحمد عبدالرحمن، 1371ق، الجرح ‌و ‌التعدیل، مطبعة مجلس­ دائرةالمعارف‌ العثمانیة‌ بحیدر آباد الدکن الهند، بیروت:داراحیاءالتراث ­العربی.
    25. شوشتری، محمدتقی، 1376 ش، بهج الصباغه فی شرح نهج‌البلاغه، تصحیح و تحقیق مؤسسه نهج ­البلاغه، چاپ اول، طهران: امیرکبیر.
    26. صنعانی، عبدالرزاق بن همام، 1403ق، المصنف، محقق: حبیب الرحمن اعاظمی، بیروت: المجلس العلمی.
    27. طبرانی، أبوالقاسم­ سلیمان ­بن ­احمد، بی‌تا، المعجم ‌الکبیر، بیروت: داراحیاءالتراث العربی.
    28. طبری، محمدبن­ جریر، 1387ق، تاریخ ‌‏الطبری، تحقیق: محمدابوالفضل ­ابراهیم، بیروت: دارالتراث.
    29. طریحی، فخرالدین ­بن­ محمد، 1375ش، مجمع ­البحرین‏، طهران:مکتبه المرتضوى‏.
    30. عبده، محمد،بی‌تا، شرح ‌نهج‌البلاغه، قاهره: مطبعةالاستقامة.
    31. عسقلانی، أحمدبن­ علی ­بن­ حجر، 1415ق[الف]، الاصابة فى ­تمییز الصحابة، بیروت: دارالکتب ­العلمیة.
    32.  1404ق، تهذیب‌التهذیب، بیروت: دارالفکر.
    33.  1415ق[ب]، تقریب ­التهذیب، بیروت: دارالکتب‌العلمیة.
    34. فراهیدی، عبدالرحمن ‌خلیل‌بن‌احمد، 1414ق، العین، تحقیق: مهدی مخزومی، قم: دارالهجرة.
    35. مدرس ­وحید، احمد، 1402ق، شرح ­نهج­ البلاغه، قم: بی­نا.
    36. مسعودی، على­ بن ­حسین، 1409ق، مروج‌الذهب، تحقیق: اسعدداغر، قم: دارالهجرة.
    37. مغنیه، محمدجواد، 1358ق، فی­ ظلال­ نهج‌البلاغة محاولة لفهم­ جدید، بیروت: دار العلم للملایین.
    38. مقدسی، مطهربن­ طاهر، بی‌تا، البدءو التاریخ، بورسعید: مکتبة الثقافة الدینیة.
    39. مکارم ­شیرازی، ناصر، 1375ش، پیام ­امام ­شرح ‏تازه ‏و جامعى ­بر نهج ­‏البلاغه، تهران: دارالکتب‌‏الاسلامیة.
    40. منقری، نصربن ­مزاحم، 1404ق، وقعةصفین، قم:کتابخانه آیةالله ‌مرعشی ‌نجفی‏.
    41. نویری‏، شهاب ­الدین، 1423ق، نهایه الأرب، قاهرة: دارالکتب ­و الوثائق ­القومیة.
    42. نیشابوری، محمدبن‌عبدالله، بی‌تا، المستدرک­ علی ­الصحیحین، تحقیق: یوسف­ عبدالرحمن ­مرعشلی، بیروت: دار المعرفة
    43. هاشمى­ خویى، میرزاحبیب ­الله­، 1400ق، منهاج ­البراعة فی ‌شرح ‌نهج ­البلاغة، طهران: مکتبةالإسلامیة.‏
    44. یعقوبی، احمدبن ­أبى­ یعقوب­، بی­تا، تاریخ الیعقوبى، بیروت: دارصادر.

    مقاله

    1. رفیعی، مجتبی و دیگران،1392،«رهبری اخلاق­ مدار؛ثمره پارادایم مدیریت ­اسلامی»، فصلنامه پژوهشنامه‌ اخلاق، سال ششم، ش20، ص49ـ76.

     

    .