مؤلفه‌های سبک زندگی اخلاقی بر اساس حکمت 47 نهج‌البلاغه و بازتاب آن در دیوان صائب تبریزی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

دانشیار گروه معارف اسلامی دانشگاه محقق اردبیلی، اردبیل، ایران

چکیده

یکی از مهم‌ترین اموری که در آموزه‌های دینی به‌ویژه نهج‌البلاغه به آن توجه شده، فضایل و ارزش‌های اخلاقی است. امام علی علیه السلام در حکمت 47 نهج‌البلاغه به چهار فضیلت و سبک زندگی مهم اخلاقی «همت»، «صداقت»، «شجاعت» و «عفت» اشاره کرده است که آراسته شدن به آنها در پیمودن مسیر تکاملی و سعادتمندی انسان تأثیرگذار است. صائب تبریزی هم که از شاعران ادب فارسی در عصر صفویه بوده است، با تأثیری که از آموزه‌های دینی به‌ویژه نهج‌البلاغه و قرآن پذیرفته، به این چهار فضیلت مهم در دیوان خودش اشاره کرده است. هدف این پژوهش میزان توجه و بازتاب چهار فضیلت و سبک زندگی اخلاقی در اشعار صائب تبریزی است که با روش توصیفی- تحلیلی صورت گرفته است. یافته‌های تحقیق نشان می‌دهد که صائب تبریزی با تأثیرپذیری از سخنان امام علی علی علیه السلام، فضایل اخلاقی موجود در حکمت 47 نهج‌البلاغه را در دیوان خودش منعکس کرده و هدفش ترویج و تشویق مردم به کسب فضایل و رعایت سبک زندگی اخلاقی است نتایج و یافته‌ها نمایانگر آن است که تجلیات فضایل اخلاقی فوق در اشعار صائب و دیگر شاعران، حاکی از تأثیرپذیری آنان از آموزه‌های دینی است و اینکه آراسته شدن به فضایل اخلاقی و عمل به توصیه‌های الهی و امامان در سعادت فردی، اجتماعی، دنیوی و اخروی انسان تأثیر بسزائی دارد.

کلیدواژه‌ها


  1. ابن‌ابی‌الحدید، عبدالحمیدبن هبة‌الله (1404)،شرح نهج‌البلاغه،قم: مکتبة آیة‌الله العظمی المرعشی النجفی(ره).
  2. ابن‌فارس،(۱۳۸۹ق)،معجم مقاییس‌اللغة، تحقیق: عبدالسّلام محمّد هارون. مصر: شرکة مکتبة مصطفى‌البابى و أولاده،چاپ دوم.
  3. ابن‌مسکویه، احمدبن محمد،(1426ق)،تهذیب‌الاخلاق،بی‌جا،طلیعةالنور.
  4. ابن‌منظور،محمّد بن مکرم،(۱۴۱4ق)، لسان العرب،بیروت:دارصادر،چاپ دوم.
  5. أبوالقاسم إسماعیل‌الصاحب بن عبّادالطالقانی، (۱۴۱۴ق)،المحیط فی‌اللغة،تحقیق:محمّدحسن آل یاسین، بیروت:عالم‌الکتب.
  6. أبوعبدالرحمن الخلیل بن أحمدالفراهیدی،(۱۴۰۹ق)،العین،تحقیق:مهدی المخزومی، قم: دارالهجرة.
  7. اسداللهی، خدابخش، سلحشورفرد ایورق، مهدی، (1394)، اخلاق در ترازوی صائب، اردبیل: خط هشت.
  8. انوری، حسن،(۱۳۹۰)،فرهنگ بزرگ سخن، تهران: انتشارات سخن.
  9. آرتا،سیدمحمد،نورایی، الیاس،(1394)،بررسی مضامین مشترک اخلاقی و حکمی در نهج‌البلاغه و بوستان سعدی، پژوهش‌نامه علوی،شماره یک، 24-1.
  10. آمدی، عبد الواحد بن محمد، (1366)، تصنیف غررالحکم و درر الکلم، قم: مکتب الاعلام ‌الاسلامی‌.
  11. بحرانی،ابن میثم، (1375)،شرح نهج‌البلاغه ابن هیثم، ترجمه محمدی‌مقدم، قربانعلی، مشهد: بنیاد پژوهش‌های اسلامی.
  12. جعفری‌قریه علی،حمید، جعفرزاده، مریم،(1389)،بررسی مفاهیم اخلاقی در دیوان صائب تبریزی، مجله علوم ادبی، شماره پنجم، 74-27.
  13. جمعی از نویسندگان، (1394)،دانشنامه نهج‌البلاغه (دوره دو جلدی)،زیرنظر سید جمال‌الدین دین‌پرور،موسسه فرهنگی مدرسه برهان(مدرسه).
  14. جوهری،إسماعیل بن حمّاد،(۱۴۰۷ق)، الصحاح (تاج اللغة و صحاح العربیة)،تحقیق: أحمدعبدالغفور، بیروت:مؤسّسة دارالعلم للملایین.
  15. خورانی،بهزاد، شریفی،غلام‌حسین،(1389)،صائب تبریزی و هنجارهای اخلاقی: بازنمایی اخلاق در عصر صفویه،مجله اخلاق، شماره 22، 51-25.
  16. خوشه‌چرخ آرانی، علی،(1393)،مقایسه تطبیقی احادیث نهج‌البلاغه و شعر صائب،روزنامه اطلاعات.
  17. خویی،حبیب‌الله‌بن محمدهاشم،(۱۴۲۹ق)،منهاج‌البراعه فی‌شرح نهج‌البلاغه، چاپ علی عاشور، بیروت.
  18. دهخدا، علی‌اکبر،(1377)، لغت‌نامه دهخدا،تهران:دانشگاه تهران،چاپ دوم.
  19. راغب اصفهانی،حسین بن محمد،(1375)،ترجمه و تحقیق مفردات الفاظ قرآن‌، خسروی حسینى، سیدغلامرضا،تهران‌، انتشارات مرتضوى‌.
  20. الراغب‌الاصفهانی،(۱۴۱۲ق)،مفردات الفاظ القرآن،تحقیق:صفوان عدنان داودی،دمشق: دارالقلم، چاپ اوّل.
  21. شریف مرتضی،علی بن حسین، (۱۴۰۵ق)،رسائل،قم،دارالقرآن‌الکریم.
  22. صائب تبریزی،محمدعلی،(1364)، دیوان، به کوشش محمد قهرمان،تهران:شرکت انتشارات علمی و فرهنگی،چاپ اول.
  23. صبحی، صالح،(1374)،نهج‌البلاغه، قم:مرکز البحوث‌الاسلامیه.
  24. طاطیان، سمیه، (1393)، بازتاب آموزه‌های اخلاقی نهج‌البلاغه در اشعار و مثل‌های فارسی، پژوهشنامه نهج‌البلاغه، شماره 8، 62-47.
  25. عبدی، حمزه و پسندیده، عباس، (1394)، بررسی و تحلیل روایات «مکارم الأخلاق»، قم: دارالحدیث، چاپ اول.
  26. فیض کاشانی، محسن، (۱۴۰۱ق)، مفاتیح‌الشرایع، قم: انتشارات کتابخانه آیةالله مرعشی نجفی.
  27. قرشی بنایی، علی اکبر، قاموس قرآن، (1412)، تهران: دارالکتب‌الاسلامیه، چاپ ششم.
  28. مجلسی، محمدباقر، (1403ق)، بحارالأنوار، بیروت: موسسه وفاء، چاپ دوم.
  29. مصباح یزدی، محمدتقی، (1388)، پند جاوید: شرح وصیت امیرالمؤمنین على× به فرزندش امام حسن مجتبى علیه السلام، نگارش: علی زینتی، قم: مؤسسه آموزشی پژوهشی امام خمینی(ره).
  30. مصطفوى، حسن (1417ق)، التحقیق فى کلمات‌القرآن، تهران، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامى.
  31. مصطفوى، حسن‌، (1360)، التحقیق فی کلمات‌القرآن‌الکریم، تهران، بنگاه ترجمه و نشر کتاب‌.
  32. مکارم شیرازی، ناصر، (1386)، پیام امام امیرالمؤمنین علیه السلام، تهران: دارالکتب‌الاسلامیه، چاپ اول.‌
  33. نراقی، مهدی، (۱۹۶۷م)، جامع‌السعادات، مصحح محمد کلانتر، بیروت، موسسه الاعلمی للمطبوعات.
  34. نراقی، احمد، (1386)، معراج‌السعاده، قم: زهیر.
  35. نراقی، محمدمهدی، (1366)، علم اخلاق اسلامی (ترجمه کتاب جامع‌السعادات)، ترجمه سیدجلال‌الدین مجتبوی، انتشارات حکمت.