هنر سازه تکرار و دلالت‌های معنایی آن در حکمت‌های نهج‌البلاغه

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار دانشگاه الزهرا

2 استادیار دانشگاه آزاد اسلامی واحد رامهرمز

چکیده

کلام امام علی× سرشار از انواع تکنیک‌های متنوع بلاغی است. از این میان تکرار به‌عنوان ابزاری مؤثر در جلب توجه مخاطب و انتقال معانی مورد نظر، جایگاه ویژه‌ای دارد. در پژوهش حاضر نگارندگان ضمن بیان آرایه تکرار و جایگاه آن در نقد قدیم و جدید، به انواع آن از نظر نحوی و بلاغی اشاره کرده‌اند و نمونه‌هایی از تکرار در حکمت‌های نهج البلاغه را استخراج کرده و ضمن اشاره به نکته‌های نحوی یا بلاغی، دلالت‌های احتمالی آن را بیان نموده‌اند. این جستار با بررسی کارکردهای تکرار در حکمت‌های نهج البلاغه در پی نشان دادن بخشی از ویژگی‌های کلام امام علی× به شیوه تحلیلی توصیفی است. یافته‌های پژوهش نشان می‌دهد محورهای تکرار در حکمت‌های امام در چهار سطح مختلف حرف، کلمه، عبارت و جمله دیده می‌شود و ایشان این شیوه را به‌عنوان سبکی برانگیزنده و تأثیرگذار به‌منظور توسعه محتوا و آهنگ کلام خود به‌کار برده‌اند.

کلیدواژه‌ها


  • منابع و مآخذ

    • قرآن کریم.
    • نهج‌البلاغه، گردآوری سید رضی، ترجمه محمد دشتی، 1390، تهران، پیام عدالت، چ 2.
    • ابن‌اثیر، نصراللّه بن محمد، بی‌تا، المثل السائر فی أدب الکاتب و الشاعر، القاهرة، بی‌جا، ط 2.
    • ابن‌جنی، الخصائص، بی‌تا، تحقیق محمد النجار، بغداد، دار الشؤون الثقافیة العامة.
    • ابن‌عقیل، بهاءالدین عبداللّه، 1411 ق، شرح ابن‌عقیل، قم، سید الشهداء، چ 2.
    • ابن‌فارس، احمد، 1404 ق، معجم مقاییس اللّغة، تحقیق و تصحیح عبدالسّلام محمد‌هارون، قم، مکتب الإعلام الإسلامی.
    • ابن‌قتیبة دینوری، عبداللّه بن مسلم، 1981 م، تأویل مشکل القرآن، بیروت، دار الکتب العلمیة.
    • ابن‌معصوم المدنی، علی بن نظام‌الدین، 1968 م، أنوار الربیع فی أنواع البدیع، تحقیق شاکر هادی شکری، النجف الأشرف، مطبعة نعمان.
    • ابن‌منظور، محمد بن مکرم، 1414 ق، لسان العرب، بیروت، دار صادر، چ 3.
    • ابن‌میثم بحرانی، میثم بن علی، 1375، شرح نهج‌البلاغه، مشهد، آستان قدس رضوی، چ 1.
    • امین شیرازی، احمد، 1371، آیین بلاغت، تهران، دفتر انتشارات اسلامی، چ 2.
    • تفتازانی، سعدالدین، 1411 ق، مختصر المعانی، قم، دار الفکر.
    • جیگاره، مینا، 1395 ق، تفاوت‌های معنایی در نحو کاربردی، تهران، نظری.
    • حسن، عباس، 1387، ملخّص النحو الوافی، تلخیص و توضیح مینا جیگاره، تهران، دانشگاه الزهراء.
    • زیتون، علی‌مهدی، 1394، أدبیة الخطابة الإسلامیة مدرسة نهج‌البلاغه نموذجاً، ترجمه رقیه رستم‌پور ملکی، تهران، امیرکبیر.
    • سامرائی، فاضل صالح، 2007 م، معانی النحو، ط، بیروت، دار إحیاء التراث الأدبی.
    •  2009 م، الجملة العربیة تألیفها و أقسامها، الأردن، دار الفکر، ص 3.
    • سید مرتضی، ابوالقاسم علی بن الطاهر، 1403 ق، أمالی السید المرتضی فی التفسیر والحدیث والأدب، قم، مکتبة آیةاللّه العظمی المرعشی النجفی.
    • طبال، احمد، 1985 م، المتنبی دراسة نصوص من شعره، طرابلس، المکتبة الحدیثة.
    • عباس، احسان، 1998 م، معانی الحروف و خصائصه، دمشق، منشورات اتّحاد الکتّاب العرب.
    • غضنفری، علی، 2013 م، «التکرار اللفظی فی القرآن أسبابه و فوائده»، مجلة دراسات فی العلوم الإنسانیة، سال 20، شماره 1، ص 37 ـ 17.
    • فرج، حسام احمد، 2007 م، نظریة علم النص رؤیة منهجیة فی بناء النص النثری، تقدیم سلیمان العطار و محمود فهمی حجازی، القاهرة، مکتبة الآداب.
    • فضل، صلاح، 1992 م، بلاغة الخطاب و علم النص، الکویت، عالم المعرفة.
    • فیض الاسلام، سید علی‌نقی، 1379، ترجمه و شرح نهج‌البلاغه، تهران، فقیه، چ 5.
    • قزوینی، جلال‌الدین، بی‌تا، الإیضاح فی اللغة، بی‌جا.almostafa.com
    • قطب، سید، 2003 م، النقد الأدبی ـ أصوله ومناهجه، القاهرة، دار الشروق، ط2.
    • کرمانی، محمود بن حمزه، بی‌تا، أسرار التکرار فی القرآن، القاهرة، دار الفضیلة.
    • مجموعه نویسندگان، تهذیب المغنی، 1416 ق، تهران، مجمع علمی اسلامی، چ 3.
    • مرتضی زبیدی، محمد بن محمد، 1414 ق، تاج العروس من جواهر القاموس، ترجمه و تحقیق علی شیری، بیروت، دار الفکر.
    • معین، محمد، 1354، فرهنگ فارسی متوسط، تهران، امیرکبیر.
    • هاشمی، احمد، 1373، جواهرالبلاغة، قم، مصطفوی، چ 7.
    • وهبة، مجدی و کامل المهندس، 1984 م، معجم المصطلحات العربیة فی اللغة والأدب، بیروت، مکتبة اللبنان، ط2.