روش‌شناسی ترتّبی رویارویی امام علی× با خوارج با تأکید بر نهج‌البلاغه

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری پژوهشکده نهج البلاغه تهران

2 استاد دانشگاه تهران

3 دانشیار دانشنامه جهان اسلام

چکیده

خوارج بعد از واقعه صفین، امام علی× را تکفیر کردند و از ایشان درخواست توبه نمودند. از آنجا که امام× آنها را افرادی گمراه می‌دانست از راه‌های مختلفی تلاش کرد تا با آنان وارد جنگ نشود. آن حضرت در این زمینه از راهکارهای فرهنگی، سیاسی و نظامی بهره برد و توانست هزاران نفر از آنها را از هلاکت نجات دهد. روح حاکم بر سیره امام× در برابر تمامی مخالفان از جمله خوارج تکفیری مدارا و پرهیز از کشتار و خشونت بود، ولی امام با چند هزار نفری که به هیچ یک از روش‌های روشنگرایانه امام پاسخ مثبت ندادند و تسلیم  نشدند، بلکه جنگ را انتخاب کردند، ناگزیر به جنگ شد. در این پژوهش سیره امام علی× در مورد روش‌های رویارویی با خوارج تکفیری بررسی شده است و طی آن با بهره‌گیری از منابع تاریخ و سیره و آموزه‌های نهج البلاغه، نحوه برخورد امام علی× با خوارج تبیین ‌گردیده و ثابت ‌شده که حضرت از هر روشی برای جلوگیری از ریختن خون آنها بهره برده است.

کلیدواژه‌ها


  • منابع و مآخذ

    • قرآن کریم.
    • نهج‌البلاغه، گردآوری سید رضی، تصحیح صبحی صالح، قم، دار الهجره.
    • ابن‌اثیر، عزالدین علی، 1385 ق، الکامل فی التاریخ، بیروت، دار صادر.
    •  1371، کامل تاریخ بزرگ اسلام و ایران، ترجمه ابوالقاسم حالت و عباس خلیلی، تهران، مؤسسه علمی.
    • ابن‌خلدون، عبدالرحمن بن محمد بن خلدون، 1363، العبر تاریخ ابن‌خلدون، ترجمه عبدالمحمد آیتی، تهران، مؤسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی.
    • ابن‌خلدون، عبدالرحمن بن محمد بن خلدون، 1408 ق، دیوان المبتدأ و الخبر فی تاریخ العرب و البربر و من عاصرهم من ذوی الشأن الأکبر، تحقیق خلیل شحادة، بیروت، دار الفکر.
    • ابن‌فارس، احمد بن فارس، بی‌تا، معجم مقاییس اللغه، قم، مکتب العالم الاسلامی.
    • ابن‌کثیر، ابوالفداء اسماعیل بن عمر بن کثیر دمشقی، 1407 ق، البدایة و النهایة، بیروت، دار الفکر.
    • ابن‌منظور، محمد بن مکرم، بی‌تا، لسان العرب، بیروت، دار الفکر.
    • اربلی، علی بن عیسی، 1381 ق، کشف الغمة فی معرفة الأئمة، تصحیح سید هاشم رسولی محلاتی، تبریز، بنی‌هاشمی.
    • بحرانی، ابن‌میثم، 1362، شرح نهج‌البلاغه، بی‌جا، دفتر نشر الکتاب، چ 2.
    • بغدادی تمیمی، عبدالقاهر بن طاهر بن محمد بن عبدالله الأسفرایینی، 1977 م، الفرق بین الفرق و بیان الفرقة الناجیة، بیروت، دار الآفاق الجدیدة.
    • جعفری، محمدتقی، 1376، ترجمه و شرح نهج‌البلاغه، تهران، دفتر نشر فرهنگ اسلامی، چ 7.
    • جمعی از محققان، دانشنامه جهان اسلام، ۱۳۸۸، بیروت، مؤسسه دائرةالمعارف الاسلامیه.
    • خسروپناه، عبدالحسین، 1380، جامعه علوی در نهج‌البلاغه، قم، مرکز مطالعات و پژوهش‌های فرهنگی حوزه علمیه.
    • خویی، میرزا حبیب‌الله هاشمی، 1358، منهاج البراعة فی شرح نهج‌البلاغه، تهران، مکتبة الاسلامیة، چ 4.
    • دشتی، محمد، 1386، الگوهای رفتاری امام علی×، قم، میراث ماندگار.
    • دینوری، ابن‌قتیبة، 1380، 1410 ق، الإمامة و السیاسة المعروف بتاریخ الخلفاء، تحقیق علی شیری، بیروت، دارالأضواء.
    •  امامت و سیاست (تاریخ خلفاء)، ترجمه سید ناصر طباطبایی، تهران، ققنوس.
    • دینوری، ابوحنیفه احمد بن داود، 1368، اخبار الطوال، قم، منشورات الرضی.
    •  1371، اخبار الطوال، ترجمه محمود مهدوی دامغانی، تهران، نشر نی، چ 4.
    • رشاد، علی‌اکبر، 1380، دانشنامه امام علیعلیه‌السلام ، تهران، مؤسسه فرهنگی دانش و اندیشه معاصر.
    • زبیدی، زین‌الدین احمد بن عبداللطیف، 1431 ق، مختصر صحیح بخاری، قاهره، دار الغدا الجدید.
    • صلواتی، محمود، 1379، جمود و خشونت، تهران، ذکر.
    • طبرسی، فضل بن حسن، 1372، مجمع البیان لعلوم القرآن، تهران، ناصرخسرو، چ 3.
    • طبری، ابوجعفر محمد بن جریر، 1375، تاریخ طبری، ترجمه ابوالقاسم پاینده، تهران، اساطیر، چ 5.
    •  1387 ق، تاریخ الأمم و الملوک، تحقیق محمد ابوالفضل ابراهیم، بیروت، دار التراث.
    • طریحی، فخرالدین، 1416 ق، مجمع البحرین، تهران، کتابفروشی مرتضوی، چ 3.
    • فیروزآبادی، مجدالدین محمد بن یعقوب، 1426 ق، القاموس المحیط، بیروت، مؤسسة الرسالة.
    • کاشف الغطاء، ‌هادی، بی‌تا، مستدرک نهج‌البلاغه، بیروت، مکتبة الاندلس.
    • کلینی، محمد بن یعقوب، 1407 ق، الکافی، تهران، دار الکتب الاسلامیه، چ 4.
    • کوثری، محمدعلی، 1389، حکومت نور، شیراز، لوزا.
    • مسعودی، ابوالحسن علی بن حسین، 1374، مروج الذهب و معادن الجوهر، ترجمه ابوالقاسم پاینده، تهران، انتشارات علمی و فرهنگی، چ 5.
    • مفید، محمد بن محمد، 1413 ق، الإرشاد فی معرفة حجج الله علی العباد، قم، کنگره شیخ مفید.
    • مقدسی، مطهر بن طاهر، 1374، آفرینش و تاریخ، ترجمه، محمد رضا شفیعی کدکنی، تهران، آگه.
    •  بی‌تا، البدء و التاریخ، بور سعید، مکتبة الثقافة الدینیة.
    • مکارم شیرازی، ناصر، 1375، پیام امام امیرالمؤمنینعلیه‌السلام ، تهران، دار الکتب الاسلامیة.
    • منقری، نصر بن مزاحم، 1382، وقعة صفین، تحقیق عبدالسلام محمدهارون، القاهرة، المؤسسة العربیة الحدیثة، چ 2.
    •  1370، پیکار صفین، ترجمه پرویز اتابکی، تهران، انتشارات و آموزش انقلاب اسلامی، چ 2.
    • نوری، حسین، 1361، خطرناک‌ترین دشمن انقلاب، تهران، اسلامی.
    • هیثمی، نورالدین علی بن ابی‌بکر، 1412 ق، مجمع الزوائد و منبع الفوائد، بیروت، دار الفکر.
    • ولهوزن، یولیوس، 1375، شیعه و خوارج، ترجمه، محمودرضا افتخارزاده، قم، دفتر نشر معارف اسلامی.
    • یعقوبی، ابن‌واضح، احمد بن ابی‌یعقوب، بی‌تا، تاریخ الیعقوبی، بیروت، دار صادر.
    •  1371، تاریخ یعقوبی، ترجمه محمدابراهیم آیتی، تهران، انتشارات علمی و فرهنگی، چ 6.