پژوهشی در منابع حکمت‌های منسوب به امام علی (ع) در شرح نهج البلاغه ابن‌ابی‌الحدید

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استاد دانشگاه تهران.

2 دانشجوی دکتری پژوهشکده نهج البلاغه.

چکیده

یکی از مجموعه‌هایی که نزدیک به هزار حکمت از حکمت‌های امیرمؤمنان(ع) در آن جمع‌آوری شده است، بخش «الحکم المنسوبه الی امیرالمؤمنین(ع)» در شرح نهج البلاغه ابن‌ابی‌الحدید است که شارح معتزلی، آن را در پایان شرح خود به‌عنوان تتمه‌ای بر حکمت‌های امام علی(ع) در نهج البلاغه قرار داده است. وی این حکمت‌ها را بدون آنکه منابع آن را یادآور شود، آورده است. این مقاله در صدد شناسایی منابع حکم منسوبه است. در این پژوهش بیش از نیمی از منابع این حکمت‌ها بدین شرح شناسایی شده است: نهج البلاغه 4/2%، الکافی 9/2%، تحف العقول 5%، الخصال 9/1%، غرر الحکم و درر الحکم 2/10%، کنز الفوائد 8/2%، تنبیه الخواطر 4/4%، عیون الحکم و المواعظ 8/10%، البیان و التبیین 7/4%، مجمع الامثال 3/3%، شعب الایمان 3/3%، عیون الاخبار 5/6%، ربیع الابرار 4/13%، التذکرة الحمدونـیـة 8/14%، تاریخ مدینه دمشق 5/4%.

کلیدواژه‌ها


  • منابع و مآخذ

    • نهج‌البلاغه، گردآوری سید رضی، ترجمه دشتی، قم، مؤسسه تحقیقاتی امیرالمؤمنین علیه‌السلام .
    • آقابزرگ طهرانی، بی‌تا، الذریعه، بیروت، لبنان، دار الأضواء، چ دوم.
    • ابن‌ابی‌الحدید، 1378 ق / 1956 م، شرح نهج‌البلاغه، تحقیق محمد ابوالفضل ابراهیم، بیروت، دار احیاء الکتب العربیه.
    • ابن حمدون، محمد بن حسن، 1996 م، التذکره الحمدونیه، تحقیق احسان عباس و بکر عباس، بیروت، دار صادر.
    • ابن‌خلکان، شمس الدین احمد، بی‌تا، وفیات الاعیان و انباء ابناء الزمان، تحقیق احسان عباس، بیروت، دار الثقافه.
    • حرانی، حسن بن علی ... بن شعبه، 1398 ق.، تحف العقول عن آل الرسول’، تصحیح علی اکبر غفاری، تهران، کتابفروشی اسلامیه.
    • ابن‌عساکر، علی بن حسن، 1415، تاریخ مدینه دمشق، تحقیق علی شیری، بیروت، دار الفکر.
    • ابن‌منظور، محمد بن مکرم، 1405 ق، لسان العرب، قم، ادب حوزه.
    • ابن ندیم بغدادی، ابوالفرج محمد بن ابی یعقوب، 1391 ق / 1971 م، فهرست ابن ندیم، تحقیق رضاتجرد، تهران، دانشگاه تهران.
    • راغب اصفهانی، حسین بن محمد، 1392 ق / 1972، معجم مفردات الفاظ القرآن، تحقیق ندیم مرعشی، المکتبه المرتضویه لإحیاء آثار الجعفریه.
    • خوئی، سید ابوالقاسم، 1413 ق / 1992 م، معجم رجال الحدیث، بی‌جا، چ پنجم.
    • بیهقی، احمد بن حسین، بی‌تا، شعب الایمان، تحقیق ابو هاجر محمد السعید بن بسیونی زغلولی، بی‌جا.
    • بلاذری، احمد بن یحیی ، بی‌تا، انساب الاشراف، تحقیق سهیل زکار و ریاض زرکلی، بیروت، لبنان، دار الفکر.
    • تمیمی آمدی، عبدالواحد، بی‌تا، غرر الحکم و درر الکلم، ترجمه محمدعلی انصاری، تهران.
    • جاحظ، 1345 ق / 1926 م، البیان و التبیین، بی‌جا، المطبعه التجاریه الکبری، چ اول.
    • حاجی خلیفه، 1402 ق / 1982 م، کشف الظنون عن اسامی الکتب و الفنون، بیروت، دار الفکر.
    • حرعاملی، 1414 ق، وسایل الشیعه، قم، مؤسسه آل البیت علیهم‌السلام . چ دوم.
    • حسینی خطیب، سید عبدالزهراء، 1409 ق / 1988 م، مصادر نهج‌البلاغه و اسانیده، بیروت، دار الزهراءعلیها‌السلام .
    • دلشاد تهرانی، مصطفی، 1363، چشمه خورشید، تهران، دریا، چ دوم.
    • دوانی، علی، 1363، مفاخر اسلام، تهران، امیرکبیر.
    • دینوری، ابن‌قتیبه، بیروت، 1424 ق / 2003 م، عیون الاخبار، بیروت، دار الکتب العلمیه، چ سوم.
    • زمخشری، جارالله محمود، 1412 ق / 1992 م، ربیع الابرار و نصوص الاخبار، تحقیق عبدالامیرمهنا، بیروت، مؤسسه الاعلمی.
    • صدوق، محمد بن علی، 1403 ق / 1362، الخصال، تحقیق علی اکبر غفاری، قم، مؤسسه نشراسلامی.
    •  1403 ق / 1362، من لایحضره الفقیه، تحقیق علی اکبر غفاری، قم، مؤسسه نشراسلامی.
    • طوسی، محمد بن حسن، 1415 ق، رجال الطوسی، تحقیق جواد قیومی، اصفهانی، قم، موسسه‌ نشر اسلامی.
    •  1417 ق، الفهرست، تحقیق جواد قیومی، اصفهانی، مؤسسه النشر الفقاهه.
    • طباطبایی، سید محمدحسین، 1376، المیزان فی تفسیر القرآن، ترجمه سید محمدباقر موسوی همدانی و ناصر مکارم شیرازی، قم، بنیاد علمی و فکری علامه طباطبایی با همکاری مرکز نشرفرهنگ رجاء، چ ششم.
    • امینی، عبدالحسین، 1397 ق / 1977 م، الغدیر، ‌ بیروت، دار الکتب العربیه، چ چهارم.
    • فتال نیشابوری،‌ بی‌تا، روضه الواعظین، تحقیق سید محمدمهدی و سید حسن خرسان، قم، منشورات الشریف الرضی.
    • قمی، عباس، 1379 ش / 1420 ق، هدیه الاحباب فی المعروفین فی الکنی والالقاب، قم، مؤسسه نشر اسلامی.
    • کاشف الغطاء، هادی، بی‌تا، مستدرک نهج‌البلاغه، بی‌جا، منشورات مکتبه الاندلس.
    • کراجکی، ابوالفتح، 1394 ق، معدن الجواهر، تحقیق سید احمد حسینی، قم، مهراستوار، چ دوم.
    • کلینی، محمد بن یعقوب، 1363، الکافی، تحقیق علی اکبرغفاری، تهران، دار الکتب الاسلامیه، چ پنجم.
    • لیثی واسطی، کافی‌الدین علی بن محمد، 1376، عیون الحکم و المواعظ، تحقیق حسین حسنی بیرجندی، قم، دار الحدیث.
    • مجلسی، محمدباقر، 1403 ق / 1983 م، بحار الانوار، تحقیق علی اکبر غفاری، بیروت، دار احیاء التراث العربی، چ دوم.
    • معارف، مجید، 1376، پژوهشی در تاریخ حدیث شیعه، تهران، مؤسسه فرهنگی و هنری ضریح، چ دوم.
    • مدرس، محمدعلی، 1379، 1420 ق، ریحانه الادب فی تراجم المعروفین بالکنیه واللقب، قم، موسسه نشراسلامی.
    • موسوی اصفهانی، محمدباقر، بی‌تا، روضات الجنات فی احوال العلماء و السادات، تحقیق الهه اسماعیلیان، بی‌جا.
    • نجاشی، احمد به علی، 1316، فهرست اسماء مصنفی الشیعه (رجال النجاشی)، قم، موسسه نشراسلامی، چ پنجم.
    • نویری، بی‌تا، نهایه الأرب فی فنون الأدب، قاهره، وزاره الثقافه و الارشاد.
    • ورام بن ابی فراس، ابوالحسین، 1369، تنبیه الخواطر و نزهه النواظر (مجموعه ورام)، ترجمه محمدرضا عطائی، مشهد، بنیاد پژوهش‌های اسلامی.