بررسی و تحلیل استعاره‌های شناختی نهج‌البلاغه در حوزه دنیا و آخرت

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار دانشگاه آزاد اسلامی واحد قم.

2 دانشجوی دکتری دانشگاه آزاد اسلامی واحد قم.

3 دانشیار دانشگاه آزاد اسلامی واحد قم.

چکیده

استعاره‌ شناختی از شیوه‌های زبانی برای بیان مفهومی خاص به واسطه مفاهیم دیگر است. غالباً مفاهیم انتزاعی ازجمله مواردی هستند که برای شناخت و معرفی مفهوم خاصی، نیاز به تشبیهات، کنایه‌ها، استعاره و مجاز هست تا با به کار‌گیری مفاهیم عینی، معنای موردنظر به ذهن نزدیک‌تر و فهم آن ملموس‌تر شود. با واکاوی استعاره‌های مفهومی مربوط به دنیا و آخرت می‌توان بدین نتیجه رسید که مفاهیمِ عقلی مانند زندگی‌دنیوی، آخرت، مرگ، اعمال‌نیک، انسان و کارِ بد از طریق نگاشت آنها با حوزه‌های ملموسی چون گذرگاه، مقصدِ نهایی، کوچ، توشه، مسافر، موانع سفر مفهوم‌سازی شده‌اند. نهج البلاغه به‌عنوان مهم‌ترین منبع سخنان امیرمؤمنان× سرشار از استعاره‌های شناختی است. این نوشتار بر آن است تا با استفاده از روش تحلیلی ـ توصیفی به بررسی استعاره‌های شناختی سخنان امیرمؤمنان× درباره‌ دنیا و آخرت بپردازد و حوزه‌های مفهومی سفر را برای سخن گفتن درباره‌ دنیا و آخرت به‌عنوان مفهوم مقصد مورد تحلیل قرار دهد. امام علی× با استفاده از مفاهیم مربوط به حوزه مفهومی سفر، با استفاده از استعاره به معرفی دنیا و آخرت پرداخته و انسان را از فریفته شدن به دنیا برحذر داشته و به روی آوردن به آخرت ترغیب نموده است.

کلیدواژه‌ها


منابع و مآخذ

الف) کتاب‌ها
ـ نهج‌البلاغه، گردآوری سید رضی، ترجمه محمد دشتی، 1383، قم، مؤسسه فرهنگی تحقیقاتی امیرالمؤمنین علیه‌السلام ، چ بیست و چهارم.
ـ‌ بورشه، ت. و دیگران، 1377، زبان‌شناسی و ادبیات، تاریخچه چند اصطلاح، ترجمه کورش صفوی، تهران، هرمس.
ـ‌ لیکاف، جورج، 1390، نظریه معاصر استعاره، استعاره مبنای تفکر و ابزار زیبایی آفرینی، ترجمه گروه مترجمان به کوشش فرهاد ساسانی، تهران، سوره مهر.
ب) مقاله‌ها
ـ خاقانی، محمد، و مرضیه قربان‌خانی، «استعاره از منظر بلاغت عربی و زبانشناسی شناختی»، الجمیعة العلمیه الایرانیه للغة العربیة و آدابها، ش 35، ص 122 ـ 101، تهران، انجمن ایرانی زبان و ادبیات عربی.
ـ راسخ مهند، محمد، 1386، «اصول و مفاهیم بنیادی زبان‌شناسی شناختی»، بخارا، ش 63، ص 191 ـ 172، تهران، بی‌نا.
ـ هوشنگی، حسین، و محمود سیفی‌پَرگو، 1388، «استعاره‌های مفهومی در قرآن از منظر زبان‌شناسی شناختی»، پژوهشنامه علوم و معارف قرآن کریم، ش 3، ص 34 ـ 9، قم، دانشکده علوم و معارف قرآن کریم.
ج) پایان‌نامه‌ها
ـ افراشی، آزیتا، 1382، «نگاهی به تاریخچه مطالعات استعاره»، پایان نامه کارشناسی ارشد، تهران، دانشگاه علامه طباطبایی.
ـ امینی، رضا، 1383، «مقایسه رویکرد لیکاف ـ جانسون و هالیدی به استعاره»، پایان نامه کارشناسی ارشد زبان‌شناسی، تهران، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
ـ پورابراهیم، شیرین، 1388، «بررسی زبان شناختی استعاره در قرآن، رویکرد نظریه معاصر استعاره»، رساله دکتری زبان‌شناسی ‌همگانی، تهران، دانشگاه تربیت مدرس.
ـ یارمحمدی، لطف‌الله، 1383، «تناسب کاربرد روش‌های کمی و کیفی در تحلیل گفتمان‌ها»، مجموعه مقاله‌های پنجمین کنفرانس زبان شناسی، تهران، آرویج.
ـ  1372، «نظری نو به تعبیرات استعاری و مسائل مربوط به ترجمه‌ آنها»، شانزده مقاله در زبان‌شناسی کاربردی و ترجمه، شیراز، نشر نوید.