حکمت 249 از مجموعه «الحکم المنسوبة إلی أمیرالمؤمنین علیه السلام درباره ی امام حسن علیه السلام ارزیابی سندی ومتنی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکترا پژوهشکده نهج البلاغه

2 دانشیار دانشنامه جهان اسلام

3 استاد دانشگاه تهران.

چکیده

درحکمت249 از مجموعه حکمت های منسوب به امیرالمؤمنین علیه السلام تعبیری درباره ی امام حسن علیه السلام نقل شده است که نیازمند بررسی ودقت است.این حکمت امام حسن را به گونه ای معرفی کرده است که در هنگامه ی سختی و پیش آمدهای ناگوار نمی تواند مددکار ویاری رسان جبهه ی حق باشد.چنین گفتاری با جایگاه امامت درشیعه هماهنگی ندارد.در این مقاله مستندات این حکمت در منابع مختلف شناسایی شده و پس از توضیح مفردات آن،درباره ی دلالت حکمت به تفصیل بحث شده است،سپس محتوای آن را با جملات قطعی ومعتبر علی علیه السلام که درباره ی امام حسن علیه السلام فرموده اند،سنجیده و سپس به عملکرد ایشان در جنگ جمل و صفین اشاره شده است،ونشان داده ایم که این دو سه جمله ربطی به علیه السلام ندارد وبه ظن قوی جعلی است.

کلیدواژه‌ها


  1.  

    منابع:

    القرآن الکریم

    نهج ­البلاغه(ترجمه محمددشتی)

    1. ابن ابی شیبة الکوفی،المصنف،1409ق،1989م،تحقیق:سعید اللحام،چاپ اول،بیروت،لبنان،دارالفکر.
    2. ابن ابی ­الحدید، شرح نهج ­البلاغه،­1962م،­تحقیق:­محمدابوالفضل­ ابراهیم،­بیروت،­لبنان،­دارإحیاء­الکتب­ العربیة.
    3. ابن سعد،­ترجمة الامام الحسن(ع)(من­طبقات ابن سعد)،­1416ق،­تحقیق:­سیدعبدالعزیز­طباطبایی،­چاپ­ اول،­قم،­موسسة­آل البیت.
    4. ابن شبة النمیری،تاریخ المدینة،1410ق،1368ش،تحقیق:فهیم محمد شلتوت،قم،ایران،دارالفکر.
    5. ابن شهرآشوب،­مناقب آل ابی طالب­،1376­ق،­1956م، تحقیق:­لجنة من­ اساتذه ­النجف ­الاشرف،­نجف،مطبعة­الحیدریة.
    6. ابن عساکر،ترجمةالامام الحسین(ع)،1414­ق،­تحقیق:­شیخ محمدباقرمحمودی،­چاپ­ دوم،­قم، مجمع ­احیاء الثقافة الاسلامیة.
    7. ابن کثیر، البدایة و­النهایة،­1408ق، 1988­م،­تحقیق:­علی شیری،­چاپ اول،­بیروت،­لبنان،­داراحیاء­التراث العربی.
    8. ابن ماجه،محمد بن یزید قزوینی،سنن ابن ماجه،بی تا،تحقیق:محمد فؤاد عبدالباقی،بیروت،لبنان،دارالفکر.
    9. ابن منظور،ابوالفضل جمال الدین محمد بن مکرم،لسان العرب،1405ق،1363ش،قم،ایران،نشرادب حوزه.
    10. ابن ­الاثیر،­محمدبن محمدشیبانی، الکامل فی التاریخ، 1386ق­1966م، بیروت،­لبنان­،دارصادر.
    11. ابن­ عساکر،­ابوالقاسم ­علی ­بن ­الحسن،­تاریخ مدینه ­دمشق،­1415،­تحقیق:­علی­ شیری،­بیروت،­لبنان،­دارالفکر.
    12. الاربلی،­علی ­بن ابی الفتح،­کشف الغمة فی معرفة الائمة،­بی­تا،­بیروت­،­لبنان،­دارالأضواء.
    13. اصفهانی، ابو الفرج ،­مقاتل الطالبین،1385ق،­1965م،­تحقیق:­کاظم­ مظفر،­چاپ ­دوم،­نجف اشرف،­منشورات­ المکتبة­الحیدریة.
    14. الامام ­احمد­بن­ حنبل،مسند حنبل،بی­تا،بیروت،لبنان،دارصادر.
    15. الامینی­،الغدیر1387ق­،­1967ش،چاپ سوم،­بیروت،­لبنان،­دارالکتاب­ العربی.
    16. آل­ یاسین،­شیخ­ راضی، صلح الحسن(ع)،­بی­تا.­بی­جا.
    17. آل­ یاسین،شیخ ­راضی،صلح امام حسن،1354،ترجمه­:سید­عل­ خامنه ­ای،تهران،انتشارات­ آسیا.
    18. البروجردی،­السیدعلی،­طرائف المقال،­1410ق،­تحقیق:­سیدمهدی­ رجائی­،­چاپ ­اول،­قم،­کتابخانه ­آیة الله­ نجفی­ مرعشی.
    19. البلاذری،­احمد­بن­ یحیی­ بن­ جابر، انساب ­الاشراف،­1397ق­،­1977م،تحقیق:شیخ محمد باقر محمودی،چاپ اول،­بیروت،لبنان،دار التعارف للمطبوعات.
    20. ترمذی،سنن الترمذی،1403ق،1983م،تحقیق:عبدالرحمن محمدعثمان،چاپ دوم،بیروت،لبنان،دارالفکر.
    21. الجوهری،صحاح،تحقیق احمد عبد الغفور عطا،1407ق،چاپ چهارم،بیروت،لبنان،دارالعلم للملایین.
    22. حاکم نیشابوری،المستدرک،بی تا،تحقیق:یوسف عبدالرحمن المرعشلی،بی جا.
    23. خلیفة بن خیاط،تاریخ خلیفة بن خیاط العصفری،به روایت بقیّ بن خالد،تحقیق:دکترسهیل زکار،1414ق،بیروت،دارالفکر
    24. الخوئی­،­سیدابوالقاسم،معجم رجال الحدیث،­1413­ق،1992­م،چاپ­ پنجم،­بی­جا،­نشرالثقافة­الاسلامیة.
    25. الدینوری،ابن قتیبة، الامامة و السیاسة،­1413ق،­1371ش،­تحقیق:­علی شیری،­چاپ­ اول،­قم،­انتشارات شریف­ رضی.
    26. الدینوری،­ابن­قتیبة، الاخبار الطوال،­1960م،­تحقیق:­عبدالمنعم­ عامر،­چاپ ­اول،­القاهره،دارإحیاء الکتب العربی.
    27. الراغب الاصفهانی،­معجم مفردات الفاظ القرآن،­1392،1972ق­،تحقیق­:­ندیم مرعشی،­قم،­المکتبة­المرتضویة­لاحیاء­الآثار الجعفریة.
    28. شیخ طوسی،تهذیب الاحکام،1947م،تحقیق:سید حسن موسوی خرسان،چاپ چهارم،تهران،دار الکتب الاسلامیة.
    29. شیخ مفید،محمد بن محمدبن نعمان ، الارشاد،­1414ق،1993م­،­تحقیق:­مؤسسة آل البیت(ع)،،­چاپ دوم،­بیروت،­لبنان،­دارالمفید.
    30. شیخ مفید،محمد بن محمدبن نعمان،الجمل،بی تا،قم،ایران،چاپخانه داوری.
    31. الصدوق،­ الأمالی،­1417،تحقیق:­مؤسسة­البعثة،­چاپ ­اول­،­قم،­مؤسسة­البعثة.
    32. الصدوق،­علل الشرایع، 1385­ق،­1966م،­تحقیق:­سیدمحمد­صادق بحرالعلوم،­نجف­ اشرف،­منشورات ­المکتبة الحیدریة.
    33. الصدوق،معانی الاخبار،1379ق،1338ش،تحقیق:علی اکبرغفاری،قم،انتشارات جامعه مدرسین.
    34. الطباطبائی، السیدمحمدحسین، تفسیرالمیزان، 1376ش،ترجمه:سیدمحمدباقرموسوی همدانی،­چاپ ششم،­تهران ،انتشارات امیرکبیر.
    35. الطبرانی،­سلیمان­بن ­احمد، المعجم الکبیر،­بی­­تا،­تحقیق:­حمدی ­عبدالمجیدالسلفی، چاپ دوم­،­بیروت،­داراحیاء­التراث­العربی.
    36. الطبرسی،­الاحتجاج 1386،1966ق،­تحقیق:­سیدمحمدباقر­خرسان­،دارالنعمان­ للطباعة­والنشر،­­ا­لنجف الاشرف،
    37. الطبرسی،­الفضل ­بن ­الحسن،­مجمع البیان فی تفسیرالقرآن،­1406 هـ،­1986م،تحقیق:­سیدهاشم­ رسولی محلاتی­ وسیدفضل ­الله یزدی،­چاپ ­اول،­بیروت،­لبنان،­دارالمعرفة.
    38. الطبری،­محمدبن جریر،­تاریخ طبری،­بی­تا،تحقیق:­نخبة­من ­العلماء الاجلاء،­بیروت،­لبنان،­مؤسسة الاعلی للمطبوعات،
    39. الطریحی،شیخ فخرالدین،مجمع البحرین،1362ش،چاپ دوم،تهران،انتشارات رضوی.
    40. الطوسی،الامالی،1414ق،تحقیق:موسسه بعثت،چاپ اول،قم،دارالثقافة.
    41. العاملی،السید­جعفرمرتضی،الحیاة السیاسة للامام الحسن،1414ق،1994م،چاپ ­اول،بیروت،­لبنان،دارالسیرة.
    42. الفراهیدی،الخلیل،العین،تحقیق:دکتر مهدی مخزومی-دکتر ابراهیم سامرائی،1410ق،چاپ دوم،موسسه دارالهجرة.
    43. قاضی نعمان مغربی، شرح ­الأخبار،1414ق،­تحقیق:­سیدمحمدحسینی جلالی،­چاپ دوم، قم،­انتشارات­جامعه مدرسین حوزه علمیه.
    44. الکلباسی،­محمدبن ابراهیم،الرسائل الرجالیة،1422 ق،­1380ش،­تحقیق: محمد حسین درایتی،­چاپ اول،­قم،­دارالحدیث.
    45. الکلینی،­الکافی،1363ش،­تحقیق:­علی اکبر غفاری،­چاپ پنجم،­تهران،­ایران،­دارالکتب الاسلامیة.
    46. المبارک فوری، تحفة الاحوذی،1410ق،­1990م، چاپ اول،­بیروت،­لبنان،­دارالکتب العلمیة.
    47. المجلسی،­بحارالانوار،1403ق،­1983م ،تحقیق:­محمدباقربهبودی،­چاپ دوم،­بیروت،­لبنان،مؤسسة الوفاء.
    48. محمد بن سلیمان الکوفی،مناقب الامام امیرالمؤمنین(ع)،1412،تحقیق:شیخ محمد باقرمحمودی،چاپ اول،قم،انتشارات احیاء فرهنگ اسلامی.
    49. المسعودی، مروج المذهب ومعادن الجوهر،­1404ق، 1363 ش،1984م،چاپ دوم، قم، منشورات دارالهجرة.
    50. مهدوی دامغانی،محمود واسماعیل باغستانی ،1393،مقاله«حسن بن علی» دانشنامه جهان اسلام،تهران،بنیاد دائرة المعارف اسلامی.
    51. النسائی،خصائص امیرالمؤمنین،بی تا،تحقیق:محمد هادی امینی،تهران،انتشارات نینوی.
    52. نصربن مزاحم منقری،وقعة صفین،1382ق،تحقیق:عبدالسلام محمدهارون،چاپ دوم،مصر،قاهره،الموسسة العربیة الحدیثة.
    53. الهلالی الکوفی،،­سلیم بن قیس، کتاب سلیم بن قیس، 1422 هـ،­1380­ش،تحقیق: محمدباقرانصاری زنجانی،­چاپ اول، انتشارات دلیل ما.
    54. الیعقوبی، تاریخ الیعقوبی، بی­تا،­بیروت،­لبنان،­دارصادر.