شاخصه های نظام اسماء و صفات الهی در نهج البلاغه

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکترا دانشگاه ادیان و مذاهب

2 دانشیار گروه زبان و ادبیات فارسی دانشگاه کاشان

چکیده

طاعت خداوند و رشد و تعالی به سوی حق مسبوق به معرفت به او و شناخت اسماء و صفات اوست. می­توان گفت کمال معرفت، معرفت کامل (خداوند) است. اصل وجود خداوند برای غالب انسان ها امری مقبول است و لکن آنچه باعث اختلاف بنیادین میان خداباوران گشته­است تفاوت آنها در تلقی از پروردگار می­باشد که منجر به ظهور مکاتب و مذاهب متنوع شده­است لذا در نهج­البلاغه بیش از اثبات وجود خدا بحث از اسماء و صفات الهی است. نظام اسماء و صفات الهی در نهج­البلاغه که منشأ آرای گوناگون اندیشمندان مسلمان شده­است، دارای شاخصه هایی است که بر محور معارف توحیدی در هر سه مرتبه ذات و صفات و افعال می­باشد که اگر درست درک شوند خداباوران را به اخلاص در توحید نائل می­سازد. شاخصه های این نظام عبارتند از: نفی صفات از ذات ، اثبات بلاتشبیه صفات، امکان شناخت و راه­های آن... می­باشد. روش این مقاله تحلیلی توصیفی است.

کلیدواژه‌ها


  1. منابع

    1. ابن سیناء، التعلیقات؛ قم: مکتب الاعلام الاسلامی، ۱۴۰۴ق.
    2. ابن­ عربی، محی­ الدین، الفتوحات ­المکیه، ترجمه محمد خواجوی، تهران، نشر مولی، ۱۳۸۸ش.
    3. ابن­ منظور، جمال ­الدین، لسان العرب، الطبعة الأولى، نشر ادب الحوزه، قم، ۱۴۰۵ ق.
    4. ابن ­میثم بحرانی، میثم بن على، ترجمه شرح نهج البلاغه، مشهد ، مجمع­ البحوث ­الاسلامیة­التابعة للآستانة­الرضویة،۱۴۱۷ق.
    5. احمدوند، معروف علی، رابطه ذات و صفات الهی، قم ، بوستان کتاب ، ۱۳۹۰ش
    6. آشتیانی، سید جلال ­الدین، مقدمه بر مصباح­ الهدایه امام خمینی، تهران موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ۱۳۷۸
    7. برنجکار، رضا، معارف و عقاید 3، قم مرکز مدیریت حوزه های علمیه 1396، چاپ سوم.
    8. جوادی آملی، عبدالله؛ تفسیر موضوعی؛ توحید در قرآن، قم: مؤسسه اسراء،۱۳۸۳.
    9. جعفری، محمد تقی، ترجمه و شرح نهج البلاغه، تهران ، دفتر نشر فرهنگ اسلامی ،1376 ش
    10. حافظ برسی، رجب ابن محمد، مشارق انوارالیقین ­فی­ اسرار امیر­المومنین علیه‌السلام، مصحح؛ یزدی، محمد صادق ، قم، انتشارات علمی، فرهنگی صاحب­ الزمان، 1389ش.
    11. راغب اصفهانی، حسین بن محمد،المفردات فی غریب القرآن، بی­جا، دفتر نشر کتاب، ۱۴۰۴ق.
    12. رشاد، علی اکبر، دانشنامه امام علی علیه‌السلام ، پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، تهران، 1380 ش.
    13. زنوزی،عبدالله؛ لمعات الهیة؛ تهران: مؤسسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی، ۱۳۶۱.
    14. سبحانی، جعفر؛ الوهابیة بین المبانی الفکریة و النتائج العملیة ، قم ، موسسه امام صادق 1384
    15. سبزواری، سیدعبدالاعلی؛ شرح الاسماء؛ قم: دفتر تبلیغات اسلامی، ۱۳۷۲.
    16. سبزواری، هادی؛ شرح منظومه؛ قم: انتشارات مصطفوی، بی­تا
    17. سبزواری، هادی التعلیقات على الشواهد الربوبیة، تهران ، مرکز نشر دانشگاهی تهران، 1360.
    18. سبزواری، هادی،اسرارالحکم، تهران ،کتاب فروشی اسلامیة، 1382.
    19. سیدرضی، (محمدبن حسین بن موسی)، مترجم: فیض الاسلام، ترجمه و شرح نهج البلاغه، تهران، موسسه تألیفات فیض الاسلام، 1421ق.
    20. شریف رضی، محمد بن حسین، نهج البلاغه، تصحیح صبحی صالح، هجرت، قم، ۱۴۱۴ ق.
    21. صدرالدین شیرازی، محمد بن ابراهیم، الحکمة المتعالیه فی الأسفار العقلیة الأربعة، چاپ دوم، مکتبه المصطفوی، قم، ۱۳۶۸ ش.
    22. صدوق، محمدبن علی بن بابویه،التوحید ،تحقیق حسین هاشمی، قم، جامعه مدرسین، ۱۳۹۸ق.
    23. صهبا، حکیم؛ مجموعه آثار؛ به اهتمام محمدرضا قمشه ای؛ اصفهان کانون پژوهش، ۱۳۷۸ش.
    24. طباطبایی، سیدمحمد حسین، النهایة الحکمة، قم ، انتشارات اسلامیه، 1364.
    25. طباطبایی، سیدمحمد حسین، المیزان فی تفسیر القرآن، بیروت ، موسسه الوفاء (بی تا).
    26. طباطبایی، محمدحسین، رسائل التوحیدیة، قم ، موسسه النعمان ۱۴۱۹ق.
    27. طبرسی، ابومنصور؛ الاحتجاج على اهل اللجاج، مشهد: نشر مرتضی، ۱۴۰۳.
    28. طوسی، خواجه نصیر الدین؛ قواعد العقاید؛ با تعلیقات سبحانی؛ قسم: مؤسسه أمام صادق، ۱۴۱۶ق.
    29. عسکری، حسن بن عبدالله (ابوهلال)، الفروق فی اللغة، بیروت، دار الآفاق الجدیدة، 1400ق.
    30. علم الهدی، علی بن الحسین (سید مرتضی) ، رسائل شریف المرتضی، قم ، دارلقرآن الکریم، 1405ق.
    31. فخر رازی؛ لوامع البینات (شرح اسماء الحسنی)، القاهره: مکتبة الکلیات الأزهریه، ۱۳۹۶ق.
    32. فراهیدی، خلیل بن احمد، کتاب العین، تحقیق الدکتور مهدی المخزومی - ابراهیم السامرائی، الطبعة الثانیة، موسسة دارالهجرة، ایران، ۱۴۰۹ ق.
    33. فیض کاشانی، محسن، اصول المعارف؛ قم: دفتر تبلیغات اسلامی، ۱۴۰۹ق.
    34. فیومی، احمد بن محمد، المصباح المنیر فی غریب شرح الکبیر للرافعی، قم ، موسسه دارالهجرة، 1414ق، چاپ دوم.
    35. کراجکی، محمد بن علی، کنز الفوائد، قم، دار الذخائر، 1410ق.
    36. کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، تحقیق علی اکبر غفاری، الطبعة الثالثة، دار الکتب الاسلامیه، تهران، ۱۳۸۸ق.
    37. مدرس وحید، احمد، شرح نهج ­البلاغه، قم (بی­جا)، ۱۴۰۱ق.
    38. مرتضی زبیدی، محمد بن محمد، تاج­ العروس من جواهر­القاموس، بیروت لبنان، دار الفکر، ۱۴۱۴ق.
    39. محمدباقر مجلسی، بحارالانوار الجامعة لدرر أخبار الائمة­الاطهار، بیروت، دار احیاء التراث العربی، ۱۴۰۳ق.
    40. محمودی، محمدباقر، نهج ­السعاده فی مستدرک نهج ­البلاغه ، تصحیح عزیز آل طالب چاپ اول، موسسه الطباعه و النشر وزارة الثقافة و الارشاد و الاسلامی، تهران ۱۴۱۸ ق.
    • .مصباح یزدی، محمدتقی، معارف قرآن، موسسه امام خمینی، قم، 1391ش.
    • مفید(شیخ)؛ابو عبدالله، محمد بن محمد بن نعمان ،أوائل المقالات؛ تبریز: مکتبة سروش، ۱۳۶۴ق.
    • مکارم شیرازی، ناصر، ترجمه گویاو شرح فشرده ای بر نهج­ البلاغه، قم، ناشر: هدف، 1370ش.
    • مغنیه، شیخ محمد جواد، در سایه سار نهج ­البلاغه (ترجمه فی ظلال نهج البلاغه)، مترجم محمد جواد محمودی، مؤسسة دار الکتاب الاسلامی، چاپ اول، 1387.
    • مصطفوی، سید حسن سعادت، تلخیص: حکمت علوی، کوشش دکتر علی رنجبر، دانشگاه امام صادق علیه‌السلام، چاپ اول، 1394ش.