تحلیل مضمون زهد در آموزه‌های نهج ‌البلاغه

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 مربی دانشگاه پیام نور

2 عضو هیئت علمی دانشگاه حکیم سبزواری

3 دانشگاه حکیم سبزواری

چکیده

زهد و ساده‌زیستی همواره به عنوان یکی از فضایل مهم اخلاقی و دینی مورد تأکید اهل بیتb و به ویژه امام علی علیه السلام بوده است. بررسی محتوای نهج البلاغه درباره زهد موضوع این تحقیق است که با روش تحلیل مضمون و پس از تحلیل لغوی زهد انجام گرفت. رسیدن به الگوی زهد از سه منظرِ چیستیِ زهد، چرایی و چگونگی زهدورزی سؤالاتی هستند که ابعاد مختلف الگوی زهد در نهج البلاغه را روشن ساختند. در این مسیر، ابتدا همه متون مرتبط با زهد، از خطبه­ها، نامه­ها و حکمت­های نهج البلاغه گزینش و در جدولی مقابل هر متن، مضمون یا مضامین پایه­ای حاکی از ابعاد مختلف زهد استخراج گردید و در نهایت، این مضامین در قالب سه جدول چیستی، چگونگی و چرایی زهد سامان یافتند؛ بدین صورت که میان مضامین هر جدول دسته­بندی شد و هر یک ذیل عناوین کلی­تر به عنوان مضامین سازمان­دهنده قرار گرفتند. نتیجه آنکه در نهج البلاغه، ماهیت زهد، رغبت نداشتن به دنیا و در آرزوی دنیا نبودن است و دلیل آن، کوچک­انگاری دنیا در برابر آخرت و اسباب زحمت بودنِ دنیاخواهی است. همچنین بیشتر مضامین درباره چگونگی زهدورزی است که به شکل قناعت به اندازه کفایت نمودار ­می­شود.

کلیدواژه‌ها


  1. منابع

    قرآن کریم.

    نهج البلاغه. سید جعفر، شهیدی، 1378، ترجمه نهج‌البلاغه، چاپ چهاردهم، تهران: شرکت انتشارات علمی و فرهنگی

    1. ابن درید، محمد بن حسن، 1988م، جمهرة اللغة، چاپ اول، بیروت، بی نا.
    2. ابن ‏عاشور، محمدطاهر، 1420 ق، التحریر و التنویر، بیروت: مؤسسة التاریخ العربی.
    3. ابن فارس، احمد، بی­تا، معجم مقاییس اللغة، تحقیق و ضبط: عبدالسلام محمد هارون، بیروت: دار الکتب العلمیة.
    4. ازهری، ابومنصور محمد بن ­احمد، 1384ق، تهذیب اللغه، تحقیق: عبدالسلام محمد هارون. قاهره: بی نا.
    5. جوهرى، اسماعیل بن حماد، 1376ق، الصحاح، چاپ اول، بیروت:بی نا.
    6. راغب اصفهانی، حسین بن محمد، 1412 ق، المفردات فی غریب القرآن، بیروت: بی نا.
    7. زمخشرى، محمود بن عمر، 1979م، أساس البلاغة، چاپ اول، بیروت:بی نا.
    8. طباطبایى، سید محمد حسین، 1417ق، المیزان فی تفسیر القرآن، چاپ پنجم، قم: دفتر انتشارات اسلامى (جامعه‏ مدرسین حوزه علمیه)‏.
    9. طریحی، فخرالدین، 1375ش، مجمع البحرین، تحقیق: سید احمد حسینی، چاپ سوم، تهران: انتشارات مرتضوی.
    10. فراهیدى، خلیل بن أحمد، 1409ق، العین، چاپ دوم، قم: بی نا.
    11. مجلسی، محمدباقر، ۱۴۰۳ق، بحارالانوار، چاپ دوم، بیروت: مؤسسه الوفاء.
    12. مصطفوى، حسن، 1360ش، التحقیق فی کلمات القرآن الکریم، تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب
    13. مطهری، مرتضی، 1390ش، سیری در نهج‌البلاغه، چاپ دوم. تهران: صدرا.
    14. نراقی، احمد، 1387ش، معراج السعادة، چاپ ششم، قم: هجرت.

    مقالات و پایان نامه ها

    1. زاهدی، عبدالرضا؛ کریمی درچه، محمد، 1392ش، «زهد و ساده‌زیستی و نقش آن در رشد فردی و اجتماعی از منظر آیات و روایات»، نشریه معرفت اخلاقی، سال چهارم، شماره دوم، پیاپی 14، ص 23 ـ 40.
    2. فتاحی، راضیه، 1392ش، مفهوم زهد در نهج البلاغه و مقایسه آن با بودیزم و جینیزم، پایان ­نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه محقق اردبیلی.
    3. موسوی داودی، سید مهدی؛ حضوری، محمدجواد؛ نجاری، رضا؛ رستگار، عباسعلی، 1395ش، «طراحی و تبیین مدل ارزش‌های سازمانی مبتنی بر آموزه­ های نهج البلاغه»، فصلنامه مدیریت سازمانهای دولتی، دوره 5، شماره پیاپی 17، صفحه 33ـ 48.
    4. مهری، کریم؛ یزد خواستی، بهجت؛ پناهی، محمدحسین، 1393ش، «سیاست‌گذاری قومی مبتنی بر دیدگاه مقام معظم رهبری: تحلیل تماتیک»، دو فصلنامه مطالعات قدرت نرم، سال چهارم، شماره دهم، ص 75- 96.