نشانه‌شناسی گفتمان «ثروت و فقر» در روایات علوی با تکیه بر مربع نشانه‌شناسی گریماس

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

استادیار دانشگاه قرآن وحدیث

چکیده

دو واژة «ثروت و فقر» واژگانی هستند که همواره در مطالعات معناشناسی از آن دو به عنوان واژگان مقابل یاد می‌شود. این دو واژه در متون اسلامی از بسامد بالایی برخوردارند. ثروت و فقر علاوه بر قرآن کریم در احادیث وروایات به‌ویژه روایات علوی نیز به کرات ذکر شده‌اند. این در حالی است که لغت‌شناسان همواره به بیان مضمون لغوی این دو اکتفا کرده‌اند و دیگران حداکثر از منظر دستورات اخلاقی درباره این دو مفهوم به گفتگو پرداخته‌اند. الگوی «مربع نشانه‌شناسی» یکی از الگوهای مکتب نشانه‌شناسی پاریس و روشی برای بازنمود ژرف‌ساخت معنایی متن، مبتنی بر روابط تقابلی است که توسط الگیرداس گریماس تبیین شده است. در این پژوهش سعی بر آن است تا با بهره‌گیری از این مربع، گفتمان میان دو مفهوم به‌ظاهر متقابل «ثروت» و «فقر» تبیین شود. در این پژوهش حد مشترک «مال» در نظر گرفته شده است؛ بنابراین ثروت‌های دیگر همچون عقل و غیره که در روایات به آن‌ها اشاره شده است موضوع این پژوهش نیست. در این راستا واژگان جانشین دو کلمه «ثروت و فقر» بر اساس مربع نشانه‌شناسی گریماس مورد واکاوی قرار گرفته‌اند. حاصل بررسی‌ها این است که ثروت و فقر فقط بر اساس مفهومی مقابل هم هستند و واژگان دیگری به عنوان واژگان جانشین وجود دارند که نشاندهنده درجات فقر و ثروت می‌باشند.

کلیدواژه‌ها


  1. منابع

    .قرآن کریم

    .نهج‌البلاغه، سیدرضی; ، ترجمه سید علینقی فیض الإسلام).

    1. ابن حیون، نعمان بن محمد مغربى، 1385ق، دعائم الإسلام و ذکر الحلال و الحرام و القضایا و الأحکام، قم: مؤسسه آل البیت علیهم‌السلام .
    2. ابن درید، محمد بن حسن. 1998م، جمهرة اللغة، بیروت: دارالعلم للملایین.
    3. ابن فارس، احمد، 1399ق، معجم مقاییس اللغة، تحقیق:عبد السلام محمد هارون، بیروت: دارالفکر.
    4. ابن منظور، محمد بن مکرم، 1414ق، لسان العرب، بیروت: دارالفکر.
    5. ابن‌میثم، میثم بن علی، 1375ش، ترجمه شرح نهج‌البلاغه، ترجمه:قربانعلی محمدی مقدم و علی اصغر نوایی یحیی زاده، چاپ اول، مشهد: بنیاد پژوهشهای اسلامی آستان قدس رضوی.
    6. أزهری، محمد بن احمد، 1421ق، تهذیب اللغه، بیروت: دارإحیاء التراث العربی.
    7. تمیمى آمدى، عبدالواحد بن محمد، 1410ق، غررالحکم و درر الکلم، قم: دار الکتاب الإسلامی.
    8. جوهری، اسماعیل بن حماد، 1407ق، الصحاح، بیروت: دارالعلم للملایین.
    9. چندلر، دانیل، 1387ش، مبانی نشانه‌شناسی، ترجمه: مهدی پارسا. تهران: اسوه مهر.
    10. خوانساری، محمد، 1375ش، منطق صوری، تهران: انتشارات آگاه.
    11. دینه سن، آنه ماری، 1380ش، درآمدی بر نشانه‌شناسی، ترجمه: مظفر قهرمان. تهران: پرسش.
    12. راغب اصفهانی، حسین بن محمد، 1412ق، مفردات الفاظ القرآن، بیروت: دارالقلم.
    13. زبیدی، محمدبن مرتضی، 1414ق، تاج العروس من جواهر القاموس، بیروت: دارالفکر.
    14. زمخشری، محمودبن عمر، 1979م، اساس البلاغة، بیروت: دار صادر.
    15. شعیری، حمیدرضا، 1381ش، مبانی معناشناسی نوین، تهران: سمت.
    16. شعیری، حمیدرضا؛ ترانه وفایی، 1388ش، راهی به نشانه معناشناسی سیال، تهران: انتشارات علمی فرهنگی.
    17. شهابی، محمود، 1364ش، رهبر خرد، تهران: نشر خیام.
    18. صفوی، کوروش، 1383ش، درآمدی بر معناشناسی، تهران: سوره مهر.
    19. طباطبایی، سیدمحمدحسین، 1417ق، المیزان فی تفسیر القرآن، قم: دفتر انتشارات اسلامی (جامعه مدرسین حوزه علمیه قم).
    20. طبرسی، فضل بن حسن، ۱۳۷۲ش، مجمع‌البیان، طهران: انتشارات ناصرخسرو.
    21. طریحی، فخر الدین، 1375ش، مجمع البحرین، طهران: مکتبة المرتضوی.
    22. عروسی حویزی، عبد علی بن جمعه، 1415ق، نورالثقلین، قم: اسماعیلیان.
    23. عسگری، حسین بن عبدالله، 1400ق، فروق اللغات، بیروت: دارالآفاق الجدیدة.
    24. فراهیدی، خلیل بن احمد، 1410ق، کتاب العین، قم: انتشارات هجرت.
    25. کلینى، محمد بن یعقوب ، 1407ق، الکافی، طهران: دار الکتب الإسلامیة.
    26. گیرو، پی یر، 1380ش، نشانه‌شناسی، ترجمه: محمد نبوی. تهران: نشر آگه.
    27. لیثى واسطى، على بن محمد، 1376ش، عیون الحکم و المواعظ، قم: دار الحدیث.
    28. مجلسى، محمدباقر بن محمدتقی، 1403ق، بحار الأنوار، بیروت: دار إحیاء التراث العربی.
    29. مکارم شیرازی، ناصر و دیگران، 1374ش، تفسیر نمونه، تهران: دارالکتب الاسلامیه.
    30. نورى، حسین بن محمدتقی، 1408ق، مستدرک الوسائل و مستنبط المسائل، قم: مؤسسه آل البیت علیهم‌السلام .
    31. یوسف موسی، حسین، 1410ق، الافصاح فی فقه اللغة، قم: مکتبة الاعلام الإسلامی.

    پایان نامه

    1. بادینده، هاله، 1397ش، نشانه‌شناسی گفتمان ظن و یقین در قرآن کریم، رساله دکتری دانشگاه آزاد اسلامی، واحد علوم تحقیقات تهران.

     

    مقالات

    1. پاکتچی، احمد. (بی‌تا)، آشنایی با مکاتب معناشناسی معاصر، نامه پژوهش فرهنگی. شماره 3.
    2. پاکتچی، احمد؛ سرافراز، حسین؛ آشنا، حسام‌الدین و کوثری، مسعود، 1396ش، واکاوی نظریه فرهنگی «سپهر نشانه‌ای» یوری لوتمان و کاربست آن درزمینه تحلیل مناسبات میان دین و سینما. مجله راهبرد فرهنگ. شماره 39. صص 73-95.
    3. پاکتچی، احمد؛ شیرزاد، محمدحسن و شیرزاد، محمدحسین، 1398ش، بازتفسیر واژگان «فقر و غنا» در قرآن کریم با تکیه بر زمینه‌های انسان‌شناختی ساخت مفهوم. مجله مطالعات قرآنی و فرهنگ اسلامی. سال 3 شماره 1 بهار 98. صص25-48.
    4. رازی‌زاده. علی؛ عباسی، علی و سید ابوالقاسم حسینی ژرفا، 1394ش، فرآیند معناسازی در مثنوی سلامان و ابسال جامی بر اساس الگوهای نشانه معناشناسی. جستارهای زبانی. شماره 28. صص 143 ـ 164.
    5. شعیری، حمیدرضا، 1387ش، روش مطالعه گفته‌ای و گفتمانی در حوزه نشانه معناشناسی، مجله نقد ادبی. شماره 8 صص 54-72.
    6. عباسی، علی، 1393ش، «کارکرد روایی (مربع معناشناسی) در تابلوهای خشایار قاضی زاده». دو فصلنامه علمی پژوهشی دین و ارتباطات. شماره اول (پیاپی 47). صص 124 ـ 144.