مذاکره سیاسی در سیره امیرالمؤمنین علی(ع)؛ اصول و اهداف

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار گروه علوم قرآن و حدیث دانشگاه تهران

2 دانش‌آموخته‌ی دکتری علوم قرآن و حدیث و پژوهشگر دانشگاه جامع امام حسین. (نویسنده مسئول)

چکیده

مذاکره‌ی سیاسی، روشی خردورزانه برای حل مسالمت‌آمیز اخـتلافات است که از طریق گـفت‌وگوی شفاهی یا کتبی میان طرفینِ درگیر در مسئله‌ای خاص، صورت می‌پذیرد. بررسی سیره‌ی امیرالمؤمنین علیه السلام در نوع مواجهه‌ی ایشان با مخالفان خود، نشان می‌دهد که یکی از مهم‌ترین راه‌حل‌های ایشان برای رفع منازعات فی­مابین، مذاکره‌ی سیاسی بوده است. اختلاف میان جریان های سیاسی و فکری معاصر در اصل موضوع مذاکره و حدود و ثغور آن، ریشه در تفاوت برداشت‌های این جریانات از متون و منابع تاریخی-‌رواییِ مرتبط با سیره‌ی سیاسی معصومانb دارد. از جمله مذاکرات قابل تأمل در سیره‌ی امام علی علیه السلام، مکاتبات سیاسیِ آغاز خلافت ایشان با معاویه و مذاکرات مرتبط با جریان صفین و حکمیت است. دراین پژوهش با استفاده از روش توصیفی-تحلیلی، منابع تاریخی-روایی مرتبط با سیره­ی سیاسی امیرالمؤمنینj مورد بررسی قرار گرفته و با مروری بر جریان مذاکرات سیاسی ایشان، مهم ترین اصول مذاکرات سیاسی که آن حضرت بدان اهتمام داشته، به سه گونه: «روانی-پنداری»، «رفتاری-کرداری» و «گفتاری-بیانی» نامبردار و تبیین گردیده؛ همچنین مهم‌ترین اهداف امام علیه السلام از انجام این مذاکرات، «اعلام التزام به اصول در جبهه ی حق»، «روشنگری در مورد اتهامات»، «جلوگیری از وقوع جنگ»، «بصیرت افزاییِ یارانِ مخالف» و «رسیدن به توافق برای ضوابط حکمیّت» شناسایی و معرفی شده است.

کلیدواژه‌ها


  1. منابع

    .قرآن کریم

    .نهج البلاغه

    1. ابن أبی الحدید، عبد الحمید بن هبة الله، 1404ق، شرح نهج البلاغة ، قم: کتابخانه آیة الله مرعشی نجفی‏.
    2. ابن اعثم کوفى، أبو محمد أحمد، 1411ق،کتاب الفتوح، بیروت: دارالأضواء،
    3. ابن خلدون، عبد الرحمن بن محمد، 1408ق، دیوان المبتدأ و الخبر فى تاریخ العرب و البربر و من عاصرهم من ذوى الشأن الأکبر، بیروت: دار الفکر.
    4. ابن قتیبه دینوری، أبو محمد عبدالله بن مسلم، 1410 ق، الإمامة و السیاسة المعروف بتاریخ الخلفاء. بیروت: دارالضواء.
    5. ابن کثیر دمشقی، أبو الفداء اسماعیل بن عمر، 1407ق، البدایة و النهایة، بیروت: دارالفکر.
    6. ابن‌فرّاء، حسین بن محمد، 1363ش، رسل الملوک(سفیران)، ترجمه: پرویز اتابکی، تهران: انتشارات و آموزش انقلاب اسلامی.
    7. ابن‌میثم بحرانی، میثم بن علی، بی تا، شرح نهج البلاغه، تهران: دفتر نشر کتاب.
    8. ابوالوفاء، احمد،1390ش، حقوق دیپلماتیک، ترجمه و تحقیق: سید مصطفی میرمحمدی. تهران: انتشارات سمت،
    9. امین عاملى، سید محسن بن سید عبد الکریم، 1376ش، ‏سیره معصومان، ترجمه: على حجتى کرمانى، تهران: انتشارات سروش.
    10. امینى، عبدالحسین بن احمد، 1416ش، الغدیر فی الکتاب و السنة و الأدب، قم: مرکز الغدیر للدراسات الإسلامیة.
    11. آقایی، سید داود، 1387ش، آداب دیپلماسی و فنون مذاکره، تهران: مؤسسه انتشارات و چاپ دانشگاه تهران.
    12. بلاذری، أبو الحسن أحمد بن یحیى، 1417ق، انساب الأشراف، بیروت: دارالفکر.
    13. تمیمی آمدی، عبد الواحد بن محمد،1410 ق، غرر الحکم و درر الکلم، قم: دارالکتاب الإسلامی.
    14. جعفریان، رسول، 1381ش، حیات فکری و سیاسی امامان شیعه علیهم‌السلام . قم: انتشارات انصاریان.
    15. حیدری، مسعود؛ جراحی، لیلا، 1396ش، شایستگی‌های یک مذاکره‌کننده موفق، تهران: سازمان مدیریت صنعتی.
    16. خدمتی، ابوطالب؛ پرویز، علی‌آقا؛ شفیعی، عباس، 1381ش، مدیریت علوی، قم: پژوهشکده حوزه و دانشگاه.
    17. دینوری، ابوحنیفه احمد بن داود، 1368ش، الأخبار الطوال، قم: منشورات الرضى.
    18. رجبی دوانی، محمد حسین، 1379ش، تاریخ تحلیلی دوران امامت امیر المؤمنین علی علیه‌السلام . تهران: دانشگاه امام حسین علیه‌السلام .
    19. رجبی دوانی، محمد حسین، 1397ش، کوفه و نقش آن در قرون نخستین اسلامی، تهران: دانشگاه امام حسین علیه‌السلام .
    20. رضایی، احمد، 1396ش، مذاکره سیاسی در اسلام: اهداف، اصول، روش‌ها. قم: زمزم هدایت.
    21. سبحانی، جعفر، 1378ش، فروغ ولایت، قم: انتشارات صحیفه،
    22. شبان نیا، قاسم، 1399ش، مذاکره دولت اسلامی با سایر دول از منظر فقه اسلامی، قم: مرکز بین المللی ترجمه و نشر المصطفی صلی‌الله‌علیه و آله .
    23. شوئنفیلد، مارک؛ شوئنفیلد، ریک، 1384ش، هنر و دانش مذاکره، ترجمه: علی مستأجران و مسعود راجی، تهران: نشر نی.
    24. شهیدی، سیدجعفر، ۱۳۷۸ش، علی از زبان علی علیه‌السلام . تهران: دفتر نشر فرهنگ اسلامی.
    25. طباطبائی، سید محمدحسین، 1417ق، المیزان فی تفسیر القرآن، قم: دفتر انتشارات اسلامی جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
    26. طبری، أبو جعفر محمد بن جریر، 1387 ق، تاریخ الأمم و الملوک، بیروت: دار التراث.
    27. عبدالونیس شتا، احمد، 1417ق، الاصول العامة للعلاقات الدولیه فی الاسلام‌ وقت‌ السلم، قاهره: المعهد العالمی للفکرالإسلامی.
    28. مجلسى، محمد باقربن محمدتقی، 1403ق، بحار الأنوار الجامعة لدرر أخبار الأئمة الأطهار، بیروت: دار إحیاء التراث العربی.
    29. مسعودی، علی بن حسین، 1409ق، مروج الذهب و معادن الجوهر، قم: مؤسسه دار الهجرة.
    30. مکارم شیرازی، ناصر، 1386ش، پیام امام امیر المومنین علیه‌السلام ، تهران: دار الکتب الاسلامیه.
    31. منقری، نصر بن مزاحم، 1404ق، وقعة صفین، القاهرة: المؤسسة العربیة الحدیثة.
    32. مهدوی راد، نعمت؛ حسینی، سید عبدالله، 1394ش، مدیریت فرآیند مذاکرات بین المللی، تهران: بنیاد حقوقی میزان.
    33. هاشمى خویى، میرزا حبیب الله، 1400ق، منهاج البراعة فی شرح نهج البلاغة. طهران: مکتبة الإسلامیة.
    34. هلالی، سلیم ابن قیس ، إبن‌أبی‌عیاش، أبان، 1377ش، تاریخ سیاسی صدر اسلام به روایت سلیم بن قیس و أبان إبن‌أبی‌عیاش، ترجمه: محمودرضا افتخارزاده، تهران: رسالت قلم.
    35. هیندل، تیم، 1383ش، فنون مذاکره، مترجم: شفیع الهی. تهران: سارگل.

    مقاله

    1. یوسفیان، نعمت الله؛ مؤدب، سید رضا، 1394ش، مبانی قرآنی نرمش قهرمانانه در سیاست خارجی، پژوهش‌های اندیشه قرآنی، 1(1)،صص 85-120.