بررسی و بازتاب انسان کامل و مقامات آن در نهج البلاغه و شاهنامه فردوسی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

استادیار گروه ادبیات دانشگاه فرهنگیان پردیس شهید رجایی شیراز.

چکیده

انسان کامل از تعابیری است که عرفا در مباحث خود، پیرامون مسائل هستی‌شناختی به کار برده‌اند. انسان کامل، کامل‌ترین تجلّی عینی حق تعالی بوده و از این روی آینه تمام‌نمای جمال و جلال خداوندی و لاجرم واسطه در آفرینش امری و خلقی است. نهج‌البلاغه و شاهنامه به معرفی، تفسیر و تبیین ویژگی‌های انسان‌های والا و کامل پرداخته است؛ بنا بر پژوهش‌های پیشین، این دو کتاب به عنوان منبع مهم در روش‌های دست‌یابی به آن محسوب می‌شوند. جستار حاضر به بررسی ویژگی‌های انسان کامل و مقامات آن در نهج‌البلاغه و شاهنامه پرداخته و با رویکردی توصیفی- تحلیلی به بخشی از کلام امام علی (ع) و دیدگاه فردوسی دربارۀ انسان‌های برتر پرداخته اند. نتیجه حاصل از این پژوهش دست‌یابی به برائت از ویژگی‌های ناشایست و جذب ویژگی‌های پسندیده است؛ آن‌چه بیشتر در این پژوهش مورد بررسی قرار گرفته است؛ سجایای اخلاقی همانند: نیکی و احسان، عدالت و دادگری، خردورزی، وفای به عهد و حفظ اسرار است. این ویژگی‌ها از دریچه علم اخلاق مورد بررسی قرار گرفته است و هر کدام نشان دهندۀ جایگاه انسان کامل و جامع است. در این پژوهش درک این مفهوم از دریچه علم اخلاق مورد خوانش تطبیقی صورت گرفته و آن‌چه به دست آمده است، حاکی از آن است که ویژگی‌ها و سجایای اخلاقی و نیز حضور انسان کامل در هر دو کتاب مورد مطالعه، بسامد بیشتری داشته است.

کلیدواژه‌ها


  1. منابع

    .نهج البلاغه، 1394ش، ترجمه دکتر سید جعفر شهیدی ، تهران: انشارات علمی و فرهنگی

    1. آزمایش، مصطفی،1386ش، با فردوسی سلوک صوفیانه تا دیار سیمرغ، تهران: حقیقت.
    2. ابن ابی الحدید، عبدالحمید بن هبة الله، 1378، شرح نهج‌البلاغه، ترجمه محمود مهدوی دامغانی، تهران: نشرنی.
    3. اسفندیار، محمود رضا،1381ش، انسان کامل اثر عزیزالدین نسفی، تهران: مؤسسۀ فرهنگی اهل قلم.
    4. جوانشیر ، ف. م ،1380ش، حماسه داد ( بحثی در محتوای سیاسی شاهنامه )، جلد اول، تهران: انتشارات جامی.
    5. جهانگیری، محسن، 1367ش، محی‌الدین بن عربی چهرۀ برجسته عرفان اسلامی، چاپ سوم، تهران: دانشگاه تهران.
    6. خوانساری، جمال‌الدین،1360ش، شرح غررالحکم و دررالحکم، به تصحیح سیدجلال‌الدین ارموی، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
    7. دوستخواه، جلیل، 1362ش، شناخت‌نامه‌ی فردوسی و شاهنامه، تهران: دفتر پژوهش‌های فرهنگی.
    8. رزمجو، حسین، 1375ش، انسان آرمانی و کامل در ادبیات حماسی و عرفانی فارسی،چاپ دوم، تهران: امیرکبیر.
    9. رضا، فضل الله ،1350ش، نگاهی به شاهنامه تناور درخت خراسان، تهران: انجمن آثار ملّی.
    10. صفا ، ذبیح الله ، 1377ش، تاریخ ادبیات در ایران،تهران: فردوس.
    11. راثی، محسن،1383ش، تاثیر نهج البلاغه و کلام امیرالمؤمنین علیه‌السلام در شعر فارسی، تهران:امیرکبیر.
    12. فردوسی، ابوالقاسم، 1391ش، شاهنامه، به کوشش جلال خالقی‌مطلق، چاپ چهارم، تهران: مرکز دایره المعارف بزرگ اسلامی.
    13. کفافی،محمد عبدالسلام، 1382ش، ادبیات تطبیقی،ترجمه: سید حسین سیدی، مشهد: نشر آستان قدس رضوی.
    14. کلینی، محمد بن یعقوب، 1365ش، الاصول من الکافی، چاپ چهارم، ج 2 ، طهران: دار الکتب الاسلامیه.
    15. مطهری، مرتضی، 1374ش، انسان کامل، چاپ سیزدهم، تهران: صدرا.
    16. منتصب مجابی، حسن، 1383ش، تاثیر قرآن و احادیث در شاهنامه فردوسی، کرمانشاه: دانشگاه رازی.
    17. نراقی، ملا مهدی، 1388ش،جامع السعادات،ج1و2،ترجمه کریم فیضی،قم: قائم آل محمّد صلی‌الله علیه و آله .
    18. نسفی، عزیز الدین، 1381ش، انسان کامل، به کوشش محمود رضا اسفندیار، تهران: اهل قلم.
    19. نصری، عبدالله، 1371ش، سیمای انسان کامل از دیدگاه مکاتب، چاپ سوم، تهران: دانشگاه علامه طباطبایی.

    مقالات

    1. بسیج، احمد رضا، 1389ش، انسان کامل در نهج البلاغه، پژوهش‌های اخلاقی، سال اول، ش 1، صص27-45.
    2. دینانی، غلامحسین، اسعدی، مرتضی، 1371ش، انسان کامل، تحقیقات اسلامی، ش 2، صص 34-53.
    3. موسوی جشنی، صدرالدین و درودی، مسعود، 1392ش، «توکل و نتایج آن از منظر نهج‌البلاغه»، پژوهش‌نامه علوی، ش۷ صص 125-144.