بررسی و بازتاب انسان کامل و مقامات آن در نهج البلاغه و شاهنامه فردوسی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار گروه ادبیات دانشگاه فرهنگیان پردیس شهید رجایی شیراز.

2 زبان و ادبیات فارسی- دانشکده ادبیات و علوم انسانی - دانشگاه شیراز - شیراز- ایران

چکیده

انسان کامل از تعابیری است که عرفا در مباحث خود، پیرامون مسائل هستی‌شناختی به کار برده‌اند. انسان کامل، کامل‌ترین تجلّی عینی حق تعالی بوده و از این روی آینه تمام‌نمای جمال و جلال خداوندی و لاجرم واسطه در آفرینش امری و خلقی است. نهج‌البلاغه و شاهنامه به معرفی، تفسیر و تبیین ویژگی‌های انسان‌های والا و کامل پرداخته است؛ بنا بر پژوهش‌های پیشین، این دو کتاب به عنوان منبع مهم در روش‌های دست‌یابی به آن محسوب می‌شوند. جستار حاضر به بررسی ویژگی‌های انسان کامل و مقامات آن در نهج‌البلاغه و شاهنامه پرداخته و با رویکردی توصیفی- تحلیلی به بخشی از کلام امام علی (ع) و دیدگاه فردوسی دربارۀ انسان‌های برتر پرداخته اند. نتیجه حاصل از این پژوهش دست‌یابی به برائت از ویژگی‌های ناشایست و جذب ویژگی‌های پسندیده است؛ آن‌چه بیشتر در این پژوهش مورد بررسی قرار گرفته است؛ سجایای اخلاقی همانند: نیکی و احسان، عدالت و دادگری، خردورزی، وفای به عهد و حفظ اسرار است. این ویژگی‌ها از دریچه علم اخلاق مورد بررسی قرار گرفته است و هر کدام نشان دهندۀ جایگاه انسان کامل و جامع است. در این پژوهش درک این مفهوم از دریچه علم اخلاق مورد خوانش تطبیقی صورت گرفته و آن‌چه به دست آمده است، حاکی از آن است که ویژگی‌ها و سجایای اخلاقی و نیز حضور انسان کامل در هر دو کتاب مورد مطالعه، بسامد بیشتری داشته است.

کلیدواژه‌ها


  1. منابع

    .نهج البلاغه، 1394ش، ترجمه دکتر سید جعفر شهیدی ، تهران: انشارات علمی و فرهنگی

    1. آزمایش، مصطفی،1386ش، با فردوسی سلوک صوفیانه تا دیار سیمرغ، تهران: حقیقت.
    2. ابن ابی الحدید، عبدالحمید بن هبة الله، 1378، شرح نهج‌البلاغه، ترجمه محمود مهدوی دامغانی، تهران: نشرنی.
    3. اسفندیار، محمود رضا،1381ش، انسان کامل اثر عزیزالدین نسفی، تهران: مؤسسۀ فرهنگی اهل قلم.
    4. جوانشیر ، ف. م ،1380ش، حماسه داد ( بحثی در محتوای سیاسی شاهنامه )، جلد اول، تهران: انتشارات جامی.
    5. جهانگیری، محسن، 1367ش، محی‌الدین بن عربی چهرۀ برجسته عرفان اسلامی، چاپ سوم، تهران: دانشگاه تهران.
    6. خوانساری، جمال‌الدین،1360ش، شرح غررالحکم و دررالحکم، به تصحیح سیدجلال‌الدین ارموی، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
    7. دوستخواه، جلیل، 1362ش، شناخت‌نامه‌ی فردوسی و شاهنامه، تهران: دفتر پژوهش‌های فرهنگی.
    8. رزمجو، حسین، 1375ش، انسان آرمانی و کامل در ادبیات حماسی و عرفانی فارسی،چاپ دوم، تهران: امیرکبیر.
    9. رضا، فضل الله ،1350ش، نگاهی به شاهنامه تناور درخت خراسان، تهران: انجمن آثار ملّی.
    10. صفا ، ذبیح الله ، 1377ش، تاریخ ادبیات در ایران،تهران: فردوس.
    11. راثی، محسن،1383ش، تاثیر نهج البلاغه و کلام امیرالمؤمنین علیه‌السلام در شعر فارسی، تهران:امیرکبیر.
    12. فردوسی، ابوالقاسم، 1391ش، شاهنامه، به کوشش جلال خالقی‌مطلق، چاپ چهارم، تهران: مرکز دایره المعارف بزرگ اسلامی.
    13. کفافی،محمد عبدالسلام، 1382ش، ادبیات تطبیقی،ترجمه: سید حسین سیدی، مشهد: نشر آستان قدس رضوی.
    14. کلینی، محمد بن یعقوب، 1365ش، الاصول من الکافی، چاپ چهارم، ج 2 ، طهران: دار الکتب الاسلامیه.
    15. مطهری، مرتضی، 1374ش، انسان کامل، چاپ سیزدهم، تهران: صدرا.
    16. منتصب مجابی، حسن، 1383ش، تاثیر قرآن و احادیث در شاهنامه فردوسی، کرمانشاه: دانشگاه رازی.
    17. نراقی، ملا مهدی، 1388ش،جامع السعادات،ج1و2،ترجمه کریم فیضی،قم: قائم آل محمّد صلی‌الله علیه و آله .
    18. نسفی، عزیز الدین، 1381ش، انسان کامل، به کوشش محمود رضا اسفندیار، تهران: اهل قلم.
    19. نصری، عبدالله، 1371ش، سیمای انسان کامل از دیدگاه مکاتب، چاپ سوم، تهران: دانشگاه علامه طباطبایی.

    مقالات

    1. بسیج، احمد رضا، 1389ش، انسان کامل در نهج البلاغه، پژوهش‌های اخلاقی، سال اول، ش 1، صص27-45.
    2. دینانی، غلامحسین، اسعدی، مرتضی، 1371ش، انسان کامل، تحقیقات اسلامی، ش 2، صص 34-53.
    3. موسوی جشنی، صدرالدین و درودی، مسعود، 1392ش، «توکل و نتایج آن از منظر نهج‌البلاغه»، پژوهش‌نامه علوی، ش۷ صص 125-144.