اثرپذیری عهدنامه مالک اشتر از بافت فرهنگی مصر با رویکرد "تحلیل گفتمان فرکلاف

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری علوم قرآن و حدیث دانشگاه علامه طباطبائی.

2 . استادیار علوم قرآن و حدیث، گروه الهیات و معارف اسلامی،دانشکده علوم انسانی حضرت نرجس(س)دانشگاه ولیعصر(عج)رفسنجان(نویسنده مسئول)،رفسنجان ایران،

3 دانشیار گروه علوم قرآن و حدیث دانشگاه علامه طباطبائی

چکیده

امیرمؤمنان علی علیه السلام به‌مثابه یک حاکم سخن‌دان در هنگام نوشتن عهدنامه مالک اشتر به ترتیبی منطقی و عاقلانه به تقنین و تنظیم این فرمان همت گماشتند. از دیگر سو امیرمؤمنان علی علیه السلام هم به سابقه تمدنی و فرهیختگی مصر، هنگام تنظیم و تدوین عهدنامه توجه داشته و  اوضاع، مقتضیات و ضروریات جامعه مصر را در تدوین عهدنامه لحاظ کرده‌اند. امام علیه السلام با لحاظ این ویژگی، مالک‌اشتر را به آن دیار رهسپار کردند. در این پژوهش با تأکید بر همین گزاره و با روش توصیفی –تحلیلی و رویکرد تحلیل گفتمان فرکلاف مشخص شد امیرمؤمنان علیه السلام با توجه‌ به معضلات موجود جوامع اسلامی به­ خصوص سرزمین مصر، منشور حکومتی را در نهایت فصاحت و بلاغت نگاشتند. از رهگذر شناخت ابعاد زبانی و ادبی عهدنامه مالک اشتر می‌توان به ایدئولوژی حاکم بر عهدنامه دست پیدا کرد. در این مسیر گزاره متناسب با شرایط جامعه مصر در عهد نامه قابل شناسایی است؛ همچنین ایدئولوژی دینی در عهد نامه مالک اشتر از فراوانی و تکرار قابل ملاحظه‌ای برخوردار است. آنچه در شکل‌گیری ایدئولوژی و زیربنای معرفتی- فکری عهدنامه نقش اساسی داشته، بوم‌شناسی و شناخت جامع امام علی علیه السلام از مردم مصر و به‌عبارت دیگر شناخت بافت اجتماعی مصر بوده که با توجه به معضلات جامعه مصر، همواره انگاره دینی خویش در شرایط مختلف برای حکومت‌داری اسلامی به‌کار گیرند. با وجود این عهدنامه در عین­حال که تاریخ‌مند است، برای دیگران و اعصار و امصار هم قابل استفاده است.

کلیدواژه‌ها


منابع
قرآن کریم
نهج البلاغه پارسی، سید رضی،1379ش، ترجمه: سید جمال الدین، دین پرور، تهران؛ بنیاد نهج البلاغه.
1. أبومحبوب، احمد، 1387ش، درهای و هوی باد، زندگی و شعر حمید مصدق،  تهران: ثالث.
2. ادگار، اندرو، پیتر سجویک، 1387ش، مفاهیم بنیادی نظریه ی فرهنگی، ترجمه: مهران مهاجر، محمد نبوی، تهران: موسسه انتشارات آگاه.
3. رزمجو، شاهرخ، ۱۳۸۹ش، استوانه کورش بزرگ، تهران: نشر فرزان روز. 
4. فرکلاف، نورمن، (1379ش، تحلیل انتقادی گفتمان، ترجمه: فاطمه شایسته پیران و دیگران، تهران: مرکز مطالعه و تحقیقات رسانه ها.
5. ماله، آلبر، 1342ش، تاریخ ملل شرق و یونان، ترجمه عبدالحسین هژیر، بیجا: انتشارات عطار.
6. مطهری، مرتضی، 1377ش، سیری در سیره ائمه اطهارعلیهم السلام، تهران: صدرا.
7. میلز، سارا، 1382ش، گفتمان، ترجمه فتاح محمدی، زنجان: نشر هزاره سوم.
8. یارمحمدی، لطف الله، 1383ش، گفتمان شناسی رایج و انتقادی، تهران: انتشارات هرمس.
9. یورگنسن، ماریان؛ و لوییز فیلیپس، 1389ش، نظریه و روش در تحلیل گفتمان، ترجمه هادی جلیلی، تهران: انتشارات نی.
مقالات
10. آقا گلزاده، فردوس، 1391ش، توصیف و تبیین ساختهای زبانی ایدئولوژیک در تحلیل گفتمان انتقادی، فصلنامه پژوهشهای زبان و ادبیات تطبیقی، دوره ۳، شماره ۲. 
11. ایله‌ای، احمد یحیایی (بدون. تا). «تحلیل گفتمان چیست؟»، نخستین نشریه بین‌المللی روابط عمومی/ علمی/ آموزشی: تحقیقات روابط عمومی. صص58-64.
12. حری، ابوالفضل، 1388ش، کارکرد تصریف در دو سوره ی قرآنی ناظر به داستان آفرینش در پرتو فراکارکرد متنی هلیدی، پژوهش زبانهای خارجی، شماره 55.
13. درپر، مریم، 1392ش، قطعیت بالای متن و قاطعیت نویسنده در سبک نامه نگاری غزالی، جستارهای ادبی، شماره 181 . 
14. شایسته، فریدون، 1381ش، تمدن و فرهنگ مصر باستان در چشم انداز تاریخ، مجله رشد آموزش تاریخ، شماره 10.
15. محسنی، محمدجواد، ۱۳۹۱ش، جستاری در نظریه و روش تحلیل گفتمان انتقادی، معرفت فرهنگی اجتماعی، ش 11، ص 63،
16. مهرپور، حسین، 1387ش، توجه به اوضاع و مقتضیات جامعه در وضع و تبدیل احکام در قرآن کریم، مجله راهبرد، ، دوره 16، شماره 3 - شماره پیاپی 49.