بازتاب تربیت انسان و هنجارهای سیاسی در عهدنامه مالک‌اشتر

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

*. استادیارگروه علوم سیاسی، دانشکده علوم انسانی، دانشگاه بجنورد، بجنورد، ایران

چکیده

عهدنامه مالک اشتر در قالب نامه 53 نهج البلاغه، حاوی موضوعات مهمی درباره هنجارهای سیاست اخلاقی و الهیات سیاسی است که در آن بخش‌های مهمی از تکالیف و وظایف زمامداران تربیت شده در بستر قرآن کریم ذکر می‌شود و در هر دو وجه فردی و اجتماعی موضوعاتی را به مطالعه می‌آورد که رشد انسان اجتماعی را در شهروندان را ارتقا می‌دهد. در این مقاله اهتمام این است با استفاده از روش تحقیق اسنادی که بر تحلیل و تفسیر آموزه‌های نهج‌البلاغه- خصوصاً نامه 53- استوار شده‌اند این پرسش را مطرح نماییم که اصولاً چه رابطه‌ای میان اصول تربیت توحیدی، نقش تربیتی زمامدار متعهد به کمال و البته امر سیاسی در جوامع دینی برقرار است؟ در مواجهه با این پرسش، و معطوف به نمونه‌های وارده از متن نهج‌البلاغه به نظر می‌رسد می‌توان این فرضیه را به آزمون نهاد که «ایمان قلبی و عقل سیاسی امام علی علیه السلام وجوه مهمی از اخلاق فردی و رفتار اجتماعی زمامداران را در جوامع دینی منعکس کرده و نهایتاً بنیان‌های مستحکمی از تربیت انسان سیاسی و تشکیل جامعه‌ای پویا و رو به کمال را ارائه می‌کند.» بدین ترتیب، ضمن بررسی گزاره‌های بنیادین نهج‌البلاغه روشن می‌شود که از بُعد حکومت دینی، امام علی علیه السلام این الگوی راستین در تلفیق تربیت دینی افراد و هنجارهای امر سیاسی حکومت به شمار می‌رود که همبستگی عملی این دو موضوع را در ساخت انسان اجتماعی و تحقق حاکمیت حق الهی عینیت بخشید.

کلیدواژه‌ها


منابع 
. نهج البلاغه، سید رضی، 1387ش، ترجمه: محمد تقی جعفری، تهران: موسسه تدوین و نشر آثار علامه جعفری.
1. ابن ابی الحدید، عزالدین ابوحامد، 1375ش، جلوه تاریخ در شرح نهج البلاغه. ترجمه: محمود مهدوی دامغانی، تهران: نشر نی. 
2. نویری، احمد بن عبدالوهاب، 1405ق، نهایه الارب فی فنون الادب، ج 6، چاپ اول، قاهره: دارالکتب المصریه. 
3. باقری، خسرو، 1385ش، نگاهی دوباره به تربیت اسلامی، تهران: سازمان آموزش و برنامه ریزی آموزشی وزارت آموزش و پرورش.
4. ابن حمدون، بهاءالدین ابوالمعالی محمدبن حسن بن محمدبن علی،  1984م، التذکره الحمدونیه فی السیاسه و الآداب الملکیه. جلد اول، تحقیق: احسان عباس، چاپ اول، ریاض: معهد الانماءالعربی. 
5. پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی، 1385ش، اندیشه سیاسی در گفتمان علوی، قم: بوستان کتاب. 
6. جعفری، محمدتقی، 1389ش، حکمت اصول سیاسی اسلام، تهران: بنیاد نهج البلاغه
7. رحیمی، عباس، 1388ش، در محضر امیر المؤمنین علیه السلام، بنیاد نهج البلاغه. 
8. جعفری، سید محمدمهدی، 1393ش، پرتوی از نهج البلاغه، ج 4، تهران: سازمان چاپ و انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی. 
9. دباغ، سروش، 1388ش، درس گفتارهایی در فلسفه اخلاق، تهران: موسسه فرهنگی صراط. 
10. دباغ، سروش و دیگران، 1377ش، جامعه مدنی و ایران امروز، تهران: نقش و نگار. 
11. دلشاد تهرانی، مصطفی، 1388ش، دلالت دولت: آیین نامه ی حکومت و مدیریت در عهدنامه مالک اشتر، تهران: دریا. 
12. دلشاد تهرانی، مصطفی، 1379ش، دولت آفتاب:  اندیشه سیاسی و سیره حکومتی امام علی علیه السلام، تهران: انتشارات دریا. 
13. سریع القلم، محمود، 1390ش، عقلانیت و توسعه یافتگی ایران. تهران: نشر فرزان روز. 
14. سروش، عبدالکریم و دیگران، 1377ش، جامعه مدنی و ایران امروز، تهران:  نقش و نگار.
مقاله
15. دین پرور، سیدمحسن. «کتاب شناسی عهدنامه مالک اشتر». بنیاد نهج البلاغه:  فصلنامه نهج البلاغه، شماره 7 و 8، زمستان 1382، صص 213- 242.