بازتاب شاخصه‌های پراگماتیسم در نامه‌های نهج البلاغه (موردکاوی، نامه امام علیه السلام به مالک اشتر)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

استادیار، زبان و ادبیات عرب، دانشگاه آزاد واحد ورامین-پیشوا، پیشوا، ایران.

چکیده

نهج‌البلاغه کتاب سیاست، برهان، بصیرت و نماد ناب تفکر اسلامی و راهبر شئونات اخلاقی، دینی و اجتماعی مسلمانان است. این اثر سترگ در دوره معاصر از جهت شکل و محتوا در پرتو نظریات متعددی مورد بررسی قرارگرفته که نشان از وسعت جهان‌بینی نهج‌البلاغه و همگرایی با جدیدترین مکاتب و رویکردهای فکری از جمله پراگماتیسم یا مکتب اصالت عمل است. این جریان، نگرشی فلسفی با سنگ بنای تجربه و عمل‌گرایی است و در پاره‌ای موارد به سمت مصلحت‌گرایی و ابزارانگاری پیش می‌رود. بدون شک نهج‌البلاغه از جهات زیادی با یک اثر سیاسی هم‌ترازی می‌کند؛ زیرا در بسیاری از خطبه‌ها و نامه‌ها، امام علیه السلام در نقش یک حاکم و آمر، اندیشه‌های سیاسی خود را به مردم و امیران ابلاغ می‌نماید که قابلیت بررسی در پرتو مؤلفه‌های سیاسی مکتب پراگماتیسم را دارد، و عهد­نامه امام علیه السلام به مالک‌اشتر یکی از آنهاست. این پژوهش با روش توصیفی - تحلیلی بر آن است تا با جهت‌گیری علمی به جستجوی پارادایم فکری پراگماتیسم سیاسی در نامه امام علیه السلام به مالک اشتر در نهج‌البلاغه پرداخته و میزان تطابق و همخوانی و تحلیل مؤلفه‌های این جریان را مورد سنجش قرار دهد. نتایج پژوهش نشان می‌دهد که گزاره‌های ارزشی پراگماتیسم سیاسی نظیر واقع‌بینی، عمل‌گرایی و نتیجه‌گرایی در این عهدنامه به‌عنوان سه محور مهم پراگماتیسم که متناسب با مبانی نظری و تعالیم اسلام و عدل الهی است، با جلوه‌های مختلفی توسط امام علیه السلام به کار گرفته شده‌است.

کلیدواژه‌ها


منابع
. نهج البلاغه، سیدرضی، 1394ش، ترجمه: سید علی موسوی گرمارودی، تهران: مؤسسه انتشارات قدیانی.
1. استیس، والتر ترنس، 1371ش، گزیده‌ای از مقالات استیس، ترجمه: عبدالحسین آذرنگ، تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
2. اسکفلر، اسراییل، 1366ش، چهار پراگماتیست، ترجمه: محسن حکیمی، چاپ اوّل، تهران: نشر مرکز.
3. الهی، بهرام، 1382ش، راه کمال، چاپ نهم، تهران: جیحون.
4. جیمز، ویلیام، 1370ش، پراگماتیسم، ترجمه: عبدالکریم رشیدیان، تهران: انتشارات و آموزش انقلاب اسلامی.
5. خاتمی، محمود، 1387ش، ملاحظاتی در باب مدرنیته و پست مدرنیسم رهیافت‌های فکری فلسفی معاصر در غرب، جلد 4، چاپ اول، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی. 
6. دورانت، ویل، 1342ش، تاریخ تمدّن، ترجمه: مهرداد مهرین، ج 1، تهران: مؤسّسه انتشارات فرانکلین.
7. راسل، برتراند، 1365ش، تاریخ فلسفه غرب، ترجمه: نجف دریابندری، تهران، نشر پرواز.
8. رهنمایی، احمد، 1385ش، سیری در تحولات فرهنگی-سیاسی غرب از یونان باستان تا پایان هزاره دوم، چاپ نهم، قم: موسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی.
9.  زرّین‌کوب، عبدالحسین، 1369ش، با کاروان اندیشه، چاپ اوّل، تهران: امیرکبیر.
10. ساهاکیان، ویلیام و می‌بل لئو ساهاکیان، 1380ش، افکار فلاسفه بزرگ، ترجمه: گل‌بابا سعیدی، تهران: بحر دانش.
11. صالح، عبدالله، (بیتا)، پراگماتیسم در اسلام، چاپ سوم، تهران: انتشارات علمی.
12. فرانکنا، ویلیام کی، 1376ش، فلسفه اخلاق، ترجمه: هادی صادقی، قم: انتشارات طه.
13. فولکیه، پل، 1366ش، فلسفه عمومی: مابعدالطبیعه، ترجمه: یحیی مهدوی، تهران: دانشگاه تهران.
14. قنبری، آیت، 1383ش، نقدی بر اومانیسم ولیبرالیسم، قم: فراز اندیشه.
15. کاپلستون، فردریک، 1386ش، تاریخ فلسفه، ترجمه: بهاءالدّین خرّمشاهی، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی و سروش.
16. کوهن، توماس، 1383ش، ساختار انقلاب‌های علمی، ترجمه: عباس طاهری، تهران: قصه.
17. میرسپاسی، علی، 1386ش، «دموکراسی و نظریه: کثرت گرایی مفهومی و دین در اندیشه جان دیویی، تهران: توسعه.
مقالات
18. پویمن، لویس، 1377ش، نقدی بر نسبیت اخلاقی، ترجمه: محمود فتحعلی، مجله نقد و نظر، ش13 صص، ۳۲۴-۳۴۴..
19. حاتمی نژاد، حسین؛ اکبرپور محمد 1390ش، پراگماتیسم، فصلنامه عملی پژوهشی مطالعات جغرافیایی سپهر، دوره 20، شماره79، صص: 25 ـ 30.
20. سبزیان موسی آبادی، علی‌رضا؛ بهمن، شعیب   1389ش، پراگماتیسم و سیاست: بررسی و نقد پراگماتیسم در قلمرو سیاست و حکومت، فصلنامه تحقیقات سیاسی و بین‌المللی، 5:103-121.
21.  .