عوامل آزادی فکر در قرآن و بررسی موانع درون‌دینی و برون‌دینی آن و ارائۀ راهکارها از نهج البلاغه

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری فلسفه تعلیم وتربیت گروه آموزشی تعلیم وتربیت اسلامی دانشکده علوم انسانی دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم تحقیقات تهران

2 استاد فلسفه تعلیم وتربیت دانشکده روانشناسی وعلوم تربیتی دانشگاه تهران

3 استاد دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکز

چکیده

این پژوهش بررسی و ارائه سندی از جایگاه آزادی و رهایی فکر در مسیر اعتلای فکری و عقلانی در قرآن است. بدین منظور، آیات قرآن به آیات رهایی‌بخش و آیات مربوط به اسارت‌ آفرینی به ‌عنوان عوامل و موانع درون‌دینی تقسیم ‌بندی شده‌اند. همچنین موانع برون‌دینی نیز در زمینۀ فرهنگی و معرفت دینی ارزیابی می­‌شوند. جهت برون رفت از موانع، راهکارهایی از نهج­ البلاغه ارایه می­گردد. روش پژوهش، روش تحلیل مفاهیم، روش استنتاجی است. بر این اساس، عوامل آزادی فکر باعث اعمال اختیاری و فضایلی چون گذشت و تقوا موجب رهایی از اسارت‌های درونی و رذایل اخلاقی و سبب آزادی وتوسعه فکر می‌گردد. همچنین برای دفع و رفع موانع درون‌دینی، همچون تقلیدکور و عدم پیروی از عقل، راهکار مناسب را عبرت‌پذیری از گذشتگان، تبعیت کردن از عقل، در برابر رفتارهای جاهلانه، شک، تردید، شبهه، فریب‌کاری و ارتداد و رهایی از تبعیت از هوای نفس می­‌داند. موانع برون‌دینی شامل نوع معرفت دینی در دوره‌های مختلف و چگونگی استنباط آیات از متون اسلامی است. موانع فرهنگی نیز موجب سلب آزادی فکر می­‌شوند. راهکارهای ارایه شده از نهج البلاغه، سبب عبور از این موانع و معرفت بیشتر و تقویت پایه های ایمان شده و راه وصول به یقین را  نیز میسر می­‌سازد.

کلیدواژه‌ها

مراجع

  1. . قرآن مجید، ترجمۀ مهدی الهی قمشه‌ای،1374ش..تهران: سازمان امور خیریه و اوقاف.

    . نهج البلاغه، ترجمۀ محمد دشتی، 1385ش .قم :غرفة الاسلام،

    1. احسانی‌فر، محمدمهدی؛ قاضی‌زاده، کاظم،1394ش.«تحلیل مفهومی لا اکراه فی الدین و نظریه آزادی و مسئولیت عقیده»، قم:،دو فصلنامه کتاب و سنت، سال سوم، شماره ۶، صص 26-51
    2. ایازی، سیدمحمد،( ۱۳۹۶). «آزادی انسان در قرآن»، تهران: همایش بزرگداشت امام خمینی (ره)، نشریه بینات شماره 53 (صفحات 37-44)
    3. آزادی فکر، 1325ش تهران :،مجله یادگار..
    4. باقری، خسرو،۱۳۸۶لف و ۱۳۸۶ب،)ش. نگاهی دوباره به تربیت اسلامی جلد اول و جلد دوم ، تهران: نتشارات مدرسه.
    5. باقری، خسرو؛ و دیگران، 1389ش رویکردها و روش‌های پژوهش در فلسفه تعلیم‌وتربیت، تهران: پژوهشکده مطالعات فرهنگی واجتماعی.
    6. باقری، خسرو، 1392 ش، هویت علم دینی، نگاهی معرفت‌شناختی به نسبت دین با علوم اسلامی، تهران: سازمان چاپ و انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
    7. باقری، خسرو، 1399ش، عاملیت انسان رویکرد دینی و فلسفی، تهران:نشر واکاوش.
    8. باقری‌نیا، حسن، ۱۳۹۵ش، «آسیب‌شناسی تربیت دینی با نظر به مبانی معرفت شناسی دینی اندیشه‌های نوگرانه نصرحامد ابوزید»، بجنورد: پژوهشنامه تربیتی، سال یازدهم، شماره۴۷، تابستان (صفحات1-20)
    9. جعفریان، رسول، 1394ش، تاریخ سیاسی اسلام تاریخ خلفاء از رحلت پیامبرa تا زمان امویان (۱۱-۱۳۳ق)، تهران: انتشارات دلیل ما،
    10. خمینی، روح‌الله ۱۳۹۲ش، حکومت اسلامی و ولایت فقیه، تهران: مؤسسۀ تنظیم ونشر آثار امام خمینی.
    11. دشتی سروری، نجفقلی، ۱۳۷۸ش، آزادی فکر در نظام جمهوری اسلامی، پایان‌نامۀ کارشناسی‌ارشد علوم سیاسی تهران : دانشگاه شهیدبهشتی.
    12. دیلتای، ویلهم، 1391ش، دانش هرمنوتیک مطالعۀ تاریخ، ترجمۀ منوچهرصانعی دره‌بیدی.تهران: انتشارات ققنوس.
    13. سخنور، داوود، ۱۳۹۰ ش، «زمینۀ تاریخی نقش عقل در معرفت دینی در میان مذاهب اهل سنت تا دورۀ غزالی»، تهران :گاهنامۀ علمی وپژوهشی پرتو خرد، سال سوم، شماره ۳، زمستان، (صفحات34-48)
    14. سوزنچی، حسین، 1363 ش، حل پارادوکس آزادی در اندیشۀ مطهری، تهران :مجلۀ قبسات، دوره 8شماره30-31 (صفحات 207-222)
    15. صادق زاده قمصری، علیرضا، 1392 ش، مبانی نظری تحول بنیادین در نظام تعلیم‌وتربیت رسمی و عمومی جمهوری اسلامی ایران، تهران: دبیرخانه شورای انقلاب فرهنگی.
    16. طباطبایی، محمدحسین،1380 ش، تفسیر المیزان 1 ترجمۀ همدانی، تهران: مؤسسۀ نشر اسلامی.
    17. طباطبایی، محمدحسین،1384 ش، تفسیر المیزان 1 و۲ و ۷ و ۱۴ و ۱۶و ۱۹، ترجمۀ موسوی همدانی.قم:جامعۀ مدرسین حوزه علمیه قم.
    18. فانی، مهدی؛ رجبی، محمدحسین،1393 ش، «موارد استدلال تفسیری و کلامی بر آیۀ لا اکراه فی الدین»، قم: دوفصلنامه تحقیقات کلامی، دورۀ ۲، شماره ۵، (صفحات 93-108)
    19. قربانی، زین‌العابدین1340ش، «نظری به اعلامیۀ حقوق بشر (اسلام و آزادی فکر و وجدان)»، تهران: مجلۀ مکتب اسلام.
    20. کاویانی، صدیقه، 1398ش، «آسیب‌شناسی تربیت دینی در حیطه فردی از منظر نهج البلاغه»، تهران: مجلۀ پژوهش در مسائل تعلیم‌وتربیت اسلامی، سال بیست‌وهفتم، دورۀ جدید، شماره ۴۲.(صفحات5-26 )
    21. کلینی، محمد ابن یعقوب،۱۳۶۹ ش، اصول کافی، جلداول و دوم، تهران: انتشارات اسلامیه.
    22. گال، مردیت؛ بورگ، والتر؛ گال، ج ویس 1386 ش، روش‌های تحقیق کمی و کیفی در علوم تربیتی و روانشناسی ترجمه: جمعی از مؤلفان، جلد دوم تهران: انتشارات سمت.
    23. عزیزی ، عباس 1381ش، درآمدی برمعرفت پژوهی درنهج البلاغه، قم: مجله پزوهش وحوزه شماره (12صفحه 90).
    24. مجلسی، محمدباقر، 1369ش، بحارالانوار، جلد ۵، تهران: انتشارات اسلامیه،.
    25. محمدرضایی، محمد،1379ش، «خاستگاه و پیشینۀ نظریۀ تکامل معرفت دینی»، قم: مجلۀ قبسات، شمارۀ ۱۸(صفحات 108-117) .
    26. محمدی ری شهری ،محمد وحسن فرزانگان، میزان الحکمه، جلد 1،ترجمه حمید رضاشیخی ،موسسه فرهنگی دارالحدیث شهر ری
    27. مسعودنیا، حسین1391ش،«بررسی مقایسه‌ای دو گفتمان ایدئولوژیک و هرمنوتیک نواندیشی دینی»، مجلۀ دانش سیاسی و بین‌الملل،تهران: شمارۀ ۱. (صفحات 1-18)
    28. مک‌کواری، جان،1397ش، هایدگر و مسیحیت، ترجمۀ شهاب‌الدین عباسی، تهران: نشر بنگاه ترجمه.
    29. هومن، حیدر علی،1386ش، راهنمای عملی پژوهش کیفی، تهران :انتشارات سمت،.

     

    1. Article18 of theICCPR states(HumanRightsCommittee General,(1997) Commissionwork”Freedom of thought,conscience and religion orbelief”
    2. Protecting the right to freedom of thought.conscience and religion under the European convention on HumanRights (PDF): EuropeanCourt factsheet, (2012),
    3. Low and Religionscholars Networkof the: AustralianGovernmentAttorneyGeneralsDeparteman.at:http:ag.gov.au,(2018).
    4. Sharma, Divya, (2018), Role of Education in Freedom of thought at:https;//wwwimbilogger.inrole-education-freedom-of thoughtl
    5. ZainalAbidin, Danial, (2015), Islam and freedom of thought, Misunderstood
    6. at : http:Islamweb.net Engilish wednesdayJuly/18/(2018) .

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار