زمینه‌های شفافیت اطلاعات و عدالت اقتصادی از دیدگاه نهج‌البلاغه

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری و مربی دانشگاه پیام نور

2 استادیار دانشگاه قرآن و حدیث، پردیس تهران.

3 استادیار دانشگاه پیام نور.

چکیده

فساد، تبعیض، نابرابری محصول نامیمون عدم شفافیت و عدم دسترسی آزاد مردم به اطلاعات است. حکومت بدون توجه به اصل شفافیت و دسترسی آزاد مردم به اطلاعات نمی­تواند به عدالت اقتصادی و نتایج آن دست یابد. شفافیت و دسترسی آزاد به اطلاعات، معیار و سازوکاری مناسب و زمینه­ساز برای تحقق عدالت اقتصادی است. سلامت روابط و مناسبات اقتصادی، پیشرفت اقتصادی، دستیابی به اهداف اقتصادی مبتنی بر عدالت­، در گرو شفافیت روابط اقتصادی است. برای تحقق عدالت اقتصادی، رفاه و تامین اجتماعی زمینه­ها و بسترهایی وجود دارد، ازجمله: حذف دیوانسالاری، وضع قوانین متقن و ضمانت اجرایی آن، قانون­گرایی، پرهیز از انحصارطلبی، وجود فضای نقد در جامعه، صداقتِ­ بیان، پاسخگویی و گزارش­دهی مسئولان، نفی احتجاب مسئولان؛ این مقاله در تلاش است با رویکرد نوین، این زمینه­ها و بسترها را از دیدگاه امام علی­(ع) از منابع روایی و تاریخی، به‌ویژه نهج­البلاغه مورد بررسی و تحلیل قرار دهد. نتایج پژوهش بیانگر آن است که ایجاد شفافیت و دسترسی مردم به اطلاعات از طرف حکومت­، شرط اساسی اصلاح نظام اقتصادی و تحقق عدالت اقتصادی است. هراندازه شفافیت بیشتر و بهتر شود، گستره عدالت بیشتر می­شود.

کلیدواژه‌ها


منابع و مآخذ

الف) کتاب‌ها
ـ قرآن کریم، ترجمه محمدمهدی فولادوند، 1418 ق، تهران، دفتر مطالعات تاریخ و معارف اسلامی.
ـ نهج‌البلاغه،گردآوری سید رضی، 1378، ترجمه سید جعفر شهیدی، تهران، انتشارات علمی و فرهنگی، چ 14.
ـ ابن‌ابی‌الحدید، عزالدین ابوحامد، 1337، شرح نهج‌البلاغه، تصحیح محمد ابوالفضل ابراهیم، قم، کتابخانه آیت الله مرعشی نجفی.
ـ ابن‌شعبه حرانی، حسن بن علی، 1404 ق، تحف العقول، تصحیح علی اکبر غفاری، قم، دفتر انتشارات اسلامی.
ـ ابن‌شهرآشوب مازندرانی، محمد بن علی، 1379 ق، مناقب آل أبیطالب علیه‌السلام ، قم، علامه.
ـ ابن‌طیفور، احمد بن ابی‌طاهر، بی‌تا، بلاغات النساء، قم، الشریف الرضی.
ـ ابن‌هلال ثقفی، ابراهیم بن محمد، 1410 ق، الغارات، تصحیح عبدالزهراء حسینی، تهران، دار الکتب الاسلامیه.
ـ ابوعلی، طاهره، 1393، تأثیر اعتماد بر فضای اخلاقی و پاسخگویی سازمان مطالعه موردی: شرکت پتروشیمی بندر امام خمینی، پایان‌نامه کارشناسی ارشد دانشگاه علامه طباطبایی.
ـ تفضلی، فریدون، 1372، تاریخ عقاید اقتصادی، تهران، نشر نی.
ـ تمیمی آمدی، عبدالواحد، 1366، تصنیف غرر الحکم و درر الکلم، تهران، دار الکتب الاسلامیه.
ـ جعفری، سید‌ محمدمهدی، 1381، پرتوی از نهج‌البلاغه، تهران، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
ـ حرعاملی، محمد بن حسن، 1409، تفصیل وسائل الشیعة الی تحصیل مسائل الشریعة، قم، موسسه آل البیت علیهم‌السلام .
ـ‌ دفتر همکاری حوزه و دانشگاه، 1371، مبانی اقتصاد اسلامی، تهران، سمت.
ـ دلشادتهرانی، مصطفی، 1387، دولت آفتاب؛ اندیشه سیاسی و سیره حکومتی حضرت علی علیه‌السلام ، تهران، دریا.
ـ  1391، رخساره خورشید؛ سیره امام علی علیه‌السلام در نهج‌البلاغه، تهران، دریا.
ـ  1392، لوح بینایی؛ تحلیل تاریخ حکومت امام علی علیه‌السلام  با تاکید بر نهج‌البلاغه، تهران، دریا.
ـ سعیدالشیخلی، صباح ابراهیم، 1396 ق، الاصناف فی العصر العباسی نشأتها و تطورها، بغداد، دار الحریة.
ـ غفاری، هادی، 1386، نظام اقتصادی در اسلام، تهران، دانشگاه پیام نور.
ـ فراهیدی، خلیل بن احمد، 1409 ق، کتاب العین، قم، هجرت.
ـ قاضی نعمان، نعمان بن محمد، 1385 ق، دعائم الإسلام، تحقیق آصف فیضی، قم، مؤسسه آل البیت علیهم‌السلام .
ـ کلینی، محمد بن یعقوب، 1407 ق، الکافی، تصحیح علی اکبر غفاری و محمد آخوندی، تهران، دار الکتب الإسلامیة.
ـ مجلسی، محمدباقر، 1403 ق، بحارالانوار، بیروت، دار احیاء التراث العربی.
ـ‌ مصطفوی، حسن، 1368، التحقیق فی کلمات القرآن الکریم، تهران، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
ـ مفید، محمد بن محمد، 1413 ق، الجمل والنصرة، تحقیق علی میرشریفی، قم، کنگره شیخ مفید.
ـ یعقوبی، احمد بن ابی‌یعقوب، بی‌تا، تاریخ الیعقوبی، بیروت، دار صادر.
ب) مقاله‌ها
ـ انصاری، باقر، 1386، «مفهوم مبانی و لوازم آزادی اطلاعات»، نامه مفید: نامه حقوقی، ش 61، ص 158 ـ 137، قم، دانشگاه مفید.
ـ بحری، الناز، 1394، «سنجش فساد و سلامت در شهرداری تهران»، فصلنامه مطالعات رفتار سازمانی، شماره 15، ص 96 ـ 65.
ـ حسنی، علی و شمس، عبدالحمید، 1391، «راهکارهای مبارزه با فساد اداری بر اساس ارزش‌های اسلامی»، مجله اسلام و پژوهش‌های مدیریتی، ش 1، ص 104 - 81.
ـ خلف‌خانی، مهدی، 1388، «بررسی رابطه بین سرمایه اجتماعی و فساد اداری»، راهبرد، ش 53، ص 56 ـ 39.
ـ رجایی، سید محمدکاظم، 1389، «ویژگی‌های بازار اسلامی در نظریه و عمل»، معرفت اقتصاد اسلامی، ش 1، ص 118 ـ 98.
ـ زارعی، محمدحسین، 1383، «حکمرانی خوب، حاکمیت و حکومت در ایران»، تحقیقات حقوقی، ش 40، ص 202 ـ 156، تهران دانشگاه شهید بهشتی.
ـ زندیه، حسن و سالارسروی، حسن، 1392، «شفافیت اسنادی و حق دسترسی آزاد به اطلاعات»، گنجینه اسناد، س 23، دفتر اول، ص 134 ـ 116.
ـ سردارنیا، خلیل‌الله و حمید شاکری، 1393، «تبیین حکمرانی خوب در نهج‌البلاغه با رویکرد روشی زمینه‌گرا»، مطالعات حقوقی، ش 4، ص 53 ـ 27، شیراز، دانشگاه شیراز.
ـ کاظمی، مصطفی و همکاران، 1391، «صداقت در مقایسه با شفافیت در بازار اسلامی»، معرفت اخلاقی، س 3، ش 2، ص 116 ـ 89، قم موسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی.
ـ لگزیان، محمد و همکاران، 1387، «مدل مفهومی روابط سازمانی مبتنی بر اعتماد و شفافیت و سازوکارهای کنترلی متناسب»، چشم انداز مدیریت بازرگانی، ش 28، ص 221 ـ 185، تهران، دانشگاه شهید بهشتی.
ـ موسوی‌خامنه، مرضیه و عابدی‌جعفری، حسن و محمدیان، محبوبه، 1395، «بررسی رابطه سرمایه اجتماعی سازمانی و سلامت سازمانی (با تأکید بر شفافیت و پاسخ گویی)»، مطالعات رفتار سازمانی، ش 18، ص 176 ـ 145.
ـ ناعمه، حسن، 1390، «شفافیت و مبارزه با فساد در انعقاد قراردادهای اداری ایران»، تحقیقات حقوقی، ش 4، ص 36 ـ 9، تهران، دانشگاه شهید بهشتی.