کارکرد عاطفی در ساخت‌های کلامی خطبه جهاد نهج‌البلاغه در پرتو الگوی ارتباطی یاکوبسن

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانش آموخته دکتری زبان و ادبیات عربی از دانشگاه بوعلی سینا همدان.

2 استاد گروه زبان و ادبیات عرب دانشکده علوم انسانی دانشگاه بوعلی سینا همدان

3 دانشیارگروه زبان و ادبیات عرب دانشکده علوم انسانی دانشگاه بوعلی سینا همدان.

چکیده

رومن یاکوبسن از بنیان­گذاران مکتب زبان­شناسی نقش­گرای پراگ، معتقد است تمامی ساخت­‌های زبانی دارای اهدافی است که باید این جنبه­‌ها را با اشاره به اهداف ارتباطی آن تبیین کرد؛ از این رو، برای ساخت­‌های زبانی با محوریت هریک از شش رکن گوینده، شنونده، پیام، زمینه پیام، مجرای ارتباطی، اجزای پیام، به ترتیب شش کارکرد، عاطفی، ترغیبی، ادبی، ارجاعی، همدلی و رمزگان را معرفی می­‌کند. خطبه­‌های نهج­‌البلاغه با برخورداری از مؤلفه­‌های نظریه یاکوبسن قابلیت تطبیق با این نظریه را دارند. خطبه جهاد چنان­که از عنوان آن بر می­‌آید در بیان  فضیلت جهاد و پیامدهای منفی رویگردانی از مجاهدت و پیکار است و انتظار می­‌رود ساخت­های زبانی آن دارای نقش و کارکرد ترغیبی با هدف شورانگیزی در مخاطب باشد. پژوهش پیش­رو با روش توصیفی تحلیلی و الگوی ارتباطی یاکوبسن و با هدف شناخت کارکرد ساخت­‌های زبانی خطبه جهاد سامان یافته است. برآیند پژوهش نشان داد که بر خلاف انتظار، اغلب ساخت­‌های زبانی تعریف شده در نظریۀ یاکوبسن اعم از ترغیبی، ارجاعی، رمزی، عاطفی و همدلی به­‌گونه­ای در این خطبه به­ کار گرفته شده­اند که همگی دارای کارکرد عاطفی هستند؛ بنابراین در عین تنوع ساخت، وحدت کارکردی آن حفظ گردیده است.

کلیدواژه‌ها


  1. منابع

    .نهج ­البلاغه، 1385ش، ترجمه محمد دشتی، چاپ اول، قم: الهادی.

    1. امامی، نصر الله، 1382ش، ساخت­گرایی و نقد ساختاری، اهواز: رسش.
    2. ساغروانیان، سید جلیل، 1369ش، فرهنگ اصطلاحات زبان ­شناسی، ویرایش محمود الیاسی، چاپ اول، مشهد: نشر نما.
    3. سکاکی، یوسف بن عمر، 1407ق، مفتاح ­العلوم، به کوشش عبد الحمید هنداوی، بیروت، دار الکتب العلمیه.
    4. صفوی، کورش، 1380ش، از زبان شناسی به ادبیات، جلد اول، چاپ دوم، تهران: سوره مهر.
    5. عسکری، ابو هلال حسن بن سهل ، 1984م، دیوان ­المعانی، بیروت: دار الجیل.
    6. علوی ­مقدم، مهیار، 1381ش، نظریه ­های نقد ادبی معاصر، صورتگرایی و ساختارگرایش، تهران: سمت.
    7. فالر، راجر؛ یاکوبسن، رومن؛ لاج، دیوید ، 1381ش، زبان­شناسی و نقد ادبی، ترجمه مریم خوزان و حسین پاینده، چاپ اول، تهران: نشرنی.
    8. قویمی، مهوش، 1383ش، آوا و القا؛ رهیافتی به شعر اخوان ثالث، تهران: هرمس.
    9. کزازی، جلال الدین ، 1370ش، معانی، تهران: نشر مرکز.
    10. گلدمن، لوسین، 1369ش، نقد تکوینی، ترجمه محمد تقی قیاسی، تهران: بزرگمهر.
    11. مکاریک، ایرناریما، 1384ش، دانش­نامه نظریه­ های ادبی معاصر، ترجمه مهران مهاجر و محمد نبوی، چاپ اول، تهران: آگاه.
    12. یاکوبسن، رومن، 1369ش، دو قطب استعاری و مجازی، ترجمه: احمد اخوت، کتاب شعر، اصفهان: مشعل.
    13. یوسفی، غلامحسین، 1363ش، کاغذ زر، تهران: یزدان.
    14. یول، جورج، 1383ش، کاربرد­شناسی زبان، ترجمه محمد عموزاده و منوچهر توانگر. تهران: سمت.

    مقالات

    1. افقری، اکبر، 1379ش، «جامعه­ شناسی زبان و ضرورت تدوین نظریه­ ای مستقل» مجموعه مقالات کنفرانس زبان­شناسی کاربردی، سید علی میرعمادی. تهران: دانشگاه علامه طباطبایی.
    2. بیابانگرد جوان، عادل، 1381ش، «استعاره: یاکوبسن و زبان شعر»، کتاب ماه ادبیات و فلسفه، فروردین و اردیبهشت.
    3. سجودی، فرزان، نادری مظاهر، محمد، 1377ش، شعرشناسی مکتب پراگ، فصلنامه متن ­پژوهی ادبی، شماره 5.
    4. ماتسیوس، ویلیم ، 1364ش، کارنامه ده ساله مکتب پراگ، ترجمه: محمد طباطبایی، مجله زبان­شناسی، شماره2.